1
00:00:02,000 --> 00:00:07,000
Downloaded from
YTS.MX
2
00:00:08,000 --> 00:00:13,000
Official YIFY movies site:
YTS.MX
3
00:00:33,920 --> 00:00:40,440
Uzun zaman önce, Doğu Afrika düzlükleri
uzak atalarımıza ev sahipliği yapıyordu.
4
00:00:47,000 --> 00:00:51,080
Bu atalardan bazıları
zamanın üzerini örttüğü sebeplerden dolayı
5
00:00:51,680 --> 00:00:55,280
ayrılmaya karar verdiler ve kuzeye giderek
6
00:00:55,880 --> 00:00:59,080
Neandertal oldular.
7
00:01:04,840 --> 00:01:06,960
Zamanla sayıları arttı.
8
00:01:09,600 --> 00:01:15,200
Bölgeleri Rusya'dan
Atlantik kıyısına kadar uzanıyordu.
9
00:01:21,160 --> 00:01:25,480
{\an8}Bu uçsuz bucaksız doğada
küçük klanlar hâlinde dolaşıyorlardı.
10
00:01:30,280 --> 00:01:36,040
Tüm engellere rağmen 300.000 yıldan
uzun bir süre hayatta kaldılar,
11
00:01:36,800 --> 00:01:38,200
sonra aniden
12
00:01:39,360 --> 00:01:40,560
ortadan kayboldular.
13
00:01:45,320 --> 00:01:49,200
{\an8}Kalıntıları sadece birkaç yerde mevcut.
14
00:01:50,000 --> 00:01:52,120
Bu yerlerin en önemlilerinden biri
15
00:01:53,000 --> 00:01:54,960
Orta Doğu'da.
16
00:01:55,480 --> 00:01:58,040
Kürdistan dağlarının içlerinde yer alan,
17
00:01:58,040 --> 00:02:01,080
{\an8}arkeoloji açısından hazine değerindeki
18
00:02:02,000 --> 00:02:03,960
{\an8}Şanidar Mağarası.
19
00:02:09,440 --> 00:02:11,080
Şanidar Mağarası'nın,
20
00:02:11,080 --> 00:02:16,800
dünyanın en çok saygı gösterilen
mağaralarından biri olduğu kabul edilir.
21
00:02:17,760 --> 00:02:20,840
Neandertaller ve Homo Sapiensler
çağında öyleymiş.
22
00:02:21,640 --> 00:02:27,640
Hayatın öteden beri var olduğu bir yerde
23
00:02:27,640 --> 00:02:30,640
sorularımıza yanıt bulabiliriz.
24
00:02:31,640 --> 00:02:34,240
Gizemini koruyan sorular bunlar.
25
00:02:37,320 --> 00:02:39,800
Neandertaller kimdi?
26
00:02:41,160 --> 00:02:44,600
Bu kadar uzun süre
nasıl bu kadar başarılı olabildiler?
27
00:02:45,800 --> 00:02:50,240
Sonunda neden ortadan kayboldular?
28
00:02:51,760 --> 00:02:55,720
NEANDERTALLERİN SIRLARI
29
00:03:19,680 --> 00:03:22,680
Şanidar Mağarası,
Bradost Dağları'nın eteklerinde
30
00:03:22,680 --> 00:03:26,240
ama "dağın eteklerinde" demek
doğru imajı çağrıştırmıyor.
31
00:03:28,520 --> 00:03:32,680
Başlı başına bir dağ gibi.
Dik ve sarp yamaçlarla dolu.
32
00:03:35,160 --> 00:03:39,640
Şanidar Mağarası sırf büyüklüğüyle,
boyutuyla insanı hemen etkiliyor.
33
00:03:42,280 --> 00:03:46,480
Aşağıdan yaklaşmanız gerekiyor,
inanılmaz etkileyici bir şey.
34
00:03:50,240 --> 00:03:51,800
Çok büyük.
35
00:03:51,800 --> 00:03:55,400
Çok geniş bir girişi var,
bu yüzden çok aydınlık.
36
00:03:57,440 --> 00:04:01,000
Başınızın üzerinde ebabiller uçuşuyor,
37
00:04:01,000 --> 00:04:04,240
havada daire çizen kartallar,
gece uluyan kurtlar var.
38
00:04:04,240 --> 00:04:06,840
Muhteşem bir yer.
39
00:04:08,800 --> 00:04:12,680
Orada kazı yapmak olağanüstü bir şey.
40
00:04:12,680 --> 00:04:16,200
{\an8}DR EMMA POMEROY
PALEOANTROPOLOG - CAMBRIDGE ÜNİVERSİTESİ
41
00:04:17,760 --> 00:04:21,160
Emma, mağaradaki çalışmaları
devam ettirmeleri için
42
00:04:21,160 --> 00:04:26,120
Kürt meslektaşları tarafından davet edilen
İngiliz arkeolog ekibinin bir üyesi.
43
00:04:27,640 --> 00:04:32,400
Şanidar Mağarası, Neandertal araştırmaları
tarihinde oldukça ikonik bir yer.
44
00:04:33,200 --> 00:04:35,800
Neandertallerin neler yaptığı,
neye benzediği
45
00:04:35,800 --> 00:04:39,320
ve ellerinden nelerin geldiği
konusundaki düşüncelerimizin
46
00:04:39,320 --> 00:04:41,840
değişmesinde büyük rol oynadı.
47
00:04:43,960 --> 00:04:46,600
Yeni projenin amacı,
48
00:04:46,600 --> 00:04:51,760
arkeoloji biliminin
günümüzdeki tüm olanaklarını kullanarak
49
00:04:51,760 --> 00:04:55,240
Neandertallerin davranışlarına
ışık tutmak.
50
00:04:57,320 --> 00:05:02,080
Hendekte en son kazı 1960'larda yapılmış.
51
00:05:02,600 --> 00:05:03,960
O zamandan bugüne
52
00:05:03,960 --> 00:05:07,480
en yakın insan akrabalarımız
hakkındaki düşüncelerimiz
53
00:05:07,480 --> 00:05:10,120
önemli ölçüde değişti.
54
00:05:11,600 --> 00:05:16,560
"Neandertal" kelimesini biraz saf birini
tarif etmek için kullanırız.
55
00:05:16,560 --> 00:05:19,600
Gündelik dilde
hakaret niyetine kullanılır,
56
00:05:19,600 --> 00:05:21,680
"Tam bir Neandertal" deriz mesela.
57
00:05:21,680 --> 00:05:27,160
Arkeolojide ise Homo Sapienslere olan
benzerlikleri daha iyi anlaşılıyor.
58
00:05:27,160 --> 00:05:31,360
{\an8}Bu yeni yaklaşım büyük oranda
Ralph Solecki'nin Şanidar Mağarası'ndaki...
59
00:05:31,360 --> 00:05:34,800
{\an8}PROFESÖR GRAEME BARKER
ŞANİDAR MAĞARASI PROJE DİREKTÖRÜ
60
00:05:34,800 --> 00:05:36,360
{\an8}...çalışmalarına dayanıyor.
61
00:05:40,360 --> 00:05:42,840
IRAK
62
00:05:42,840 --> 00:05:46,320
{\an8}Ralph Solecki 1917'de doğmuş.
63
00:05:46,320 --> 00:05:48,800
Birkaç yıl önce ileri yaşta öldü.
64
00:05:49,360 --> 00:05:51,200
İnanılmaz dayanıklı biriydi.
65
00:05:53,320 --> 00:05:58,240
İkinci Dünya Savaşı'nda bir mayına basmış
ama mucizevi bir şekilde hayatta kalmış.
66
00:06:00,840 --> 00:06:04,160
Fevkalade bir insandı.
67
00:06:05,800 --> 00:06:09,080
Şanidar'ı nereden duyduğunu
tam olarak bilmiyorum
68
00:06:10,120 --> 00:06:11,280
{\an8}ama buraya geldi...
69
00:06:11,280 --> 00:06:12,680
{\an8}ŞANİDAR MAĞARASI 1957
70
00:06:12,680 --> 00:06:16,960
...ve 1951 ile 1960 arasında
beş sezon burada çalıştı.
71
00:06:23,200 --> 00:06:28,720
Mağaranın zemininin çoğunu kaplayan,
kuzey-güney yönünde bir hendek kazdı.
72
00:06:35,440 --> 00:06:38,160
Kazı alanının
bu kadar meşhur olmasının sebebi
73
00:06:38,160 --> 00:06:42,960
Solecki'nin burada kadın, erkek, çocuk
10 tane Neandertal bulması.
74
00:06:59,040 --> 00:07:00,720
O zamanlar
75
00:07:01,760 --> 00:07:03,760
gençtik.
76
00:07:07,320 --> 00:07:09,640
Yaklaşık
77
00:07:11,080 --> 00:07:12,880
17-18 yaşlarındaydım.
78
00:07:16,800 --> 00:07:18,800
Doktor bize işi öğretti.
79
00:07:21,400 --> 00:07:24,320
Mağaradan bir sürü taş çıktı,
büyük taşlar.
80
00:07:25,040 --> 00:07:26,480
Patlayıcı kullandılar.
81
00:07:35,360 --> 00:07:39,560
Neandertal iskeletleri buldular.
Önemli bir şeydi.
82
00:07:42,920 --> 00:07:46,760
Kaburgaları ve kemikleri kalındı.
83
00:07:47,440 --> 00:07:49,760
Kafaları çok büyüktü.
84
00:07:53,160 --> 00:07:54,600
Elleri de öyle.
85
00:07:55,600 --> 00:07:57,760
Her yönden dikkat çekiciydiler.
86
00:07:59,200 --> 00:08:03,000
Bu, Solecki'nin ilk büyük keşfiydi.
87
00:08:03,720 --> 00:08:06,320
Adını Şanidar 1 koydu.
88
00:08:07,240 --> 00:08:11,320
Bizimkinden çok farklı bir türe ait
bir iskelet.
89
00:08:15,880 --> 00:08:19,000
Yüz hatları çok daha belirgin.
90
00:08:19,000 --> 00:08:21,920
Kaş çıkıntıları büyük,
kafatasının şekli farklı.
91
00:08:21,920 --> 00:08:23,680
Bizim kafatasımız yuvarlak.
92
00:08:23,680 --> 00:08:25,240
İri yapılılar.
93
00:08:26,400 --> 00:08:30,280
Konuştukları bir dilin
olduğunu varsayıyoruz.
94
00:08:32,240 --> 00:08:37,000
Haklarındaki bilgimiz arttıkça,
40-50 yıl önce düşündüğümüzden
95
00:08:37,000 --> 00:08:40,120
çok daha karmaşık olduklarını
daha iyi anlıyoruz.
96
00:08:44,680 --> 00:08:47,360
Yaşam ağacı diye bir şey var.
97
00:08:48,240 --> 00:08:49,960
Her insan, her hayvan
98
00:08:50,920 --> 00:08:54,080
yaşam ağacının bir dalını oluşturuyor.
99
00:08:54,080 --> 00:08:56,120
{\an8}ABDULWAHAB SULEIMAN HASAN
ARKEOLOG
100
00:08:56,120 --> 00:08:58,880
{\an8}SORAN ESKİ ESERLER
VE KÜLTÜR VARLIKLARI MÜDÜRÜ
101
00:08:58,880 --> 00:09:03,800
Dallardan biri biziz,
Neandertaller de diğer bir dal.
102
00:09:06,080 --> 00:09:08,640
Bir noktada ayrılmışız.
103
00:09:10,560 --> 00:09:12,880
Gerçek anlamda
104
00:09:13,440 --> 00:09:17,960
kuzenimin naaşının
üzerinde oturuyormuş gibi hissediyorum.
105
00:09:24,800 --> 00:09:29,160
Şu anda mağaranın zemininden
yaklaşık dört buçuk metre aşağıdayız.
106
00:09:29,840 --> 00:09:32,600
Yani yaklaşık 45.000 yıl öncesindeyiz.
107
00:09:33,280 --> 00:09:38,800
Şanidar 1'in gömüldüğü
veya bırakıldığı seviye burası.
108
00:09:41,600 --> 00:09:46,040
{\an8}ŞANİDAR 1
109
00:09:46,800 --> 00:09:50,000
{\an8}45.000 YIL ÖNCE ÖLDÜ
110
00:09:50,920 --> 00:09:54,080
Kafasının sağ tarafında yara izi var.
111
00:09:58,800 --> 00:10:00,600
Sol gözünde de var,
112
00:10:00,600 --> 00:10:03,240
o gözünün kör olmasına
sebep olmuş olabilir,
113
00:10:03,240 --> 00:10:05,960
diğer yaralarıyla bağlantılı da olabilir.
114
00:10:18,760 --> 00:10:21,520
Sağ kolunu da kullanamıyormuş.
115
00:10:24,600 --> 00:10:29,480
Sağ kolu birden fazla yerden kırılmış,
116
00:10:29,480 --> 00:10:34,560
ayrıca görünüşe bakılırsa
alt kısmı kesilmiş veya kopmuş.
117
00:10:34,560 --> 00:10:38,120
Sonuç olarak
sağ kolda dirsekten aşağısı yok.
118
00:10:40,720 --> 00:10:45,040
Başka yaralar da var.
Dizinde oldukça ilerlemiş artrit varmış.
119
00:10:49,920 --> 00:10:52,240
Ayak kemiklerinde kırıklar var.
120
00:10:54,800 --> 00:10:57,520
Avlanma açısından bakarsak,
121
00:10:57,520 --> 00:11:00,880
normal şekilde avlanmayı
belki becerememiş olabilir
122
00:11:00,880 --> 00:11:03,560
ama ileri bir yaşa kadar
hayatta kalabilmiş.
123
00:11:12,400 --> 00:11:15,760
Yeni keşiften çıkarılan sonuç
çok önemliydi.
124
00:11:20,600 --> 00:11:24,000
Şanidar 1'in bulunması
büyük bir değişimin başlangıcıydı
125
00:11:24,000 --> 00:11:25,840
çünkü Neandertal toplumunda
126
00:11:25,840 --> 00:11:29,960
şefkat ve merhamet unsurunun
olduğunu gösteriyordu.
127
00:11:32,440 --> 00:11:39,320
Ağır yaralı bir kişinin klanı tarafından
desteklendiğine dair kanıtlar vardı.
128
00:11:47,000 --> 00:11:49,040
Çok geçmeden Solecki,
129
00:11:49,040 --> 00:11:53,600
aynı derecede dikkate değer bir
hikâyesi olan başka bir ceset buldu.
130
00:11:53,600 --> 00:11:57,920
{\an8}ŞANİDAR 3
131
00:11:59,960 --> 00:12:04,360
{\an8}45.000 YIL ÖNCE ÖLDÜ
132
00:12:06,080 --> 00:12:09,480
Şanidar 3 de yetişkin bir erkekti
133
00:12:10,400 --> 00:12:12,600
ve onun da yaraları vardı.
134
00:12:12,600 --> 00:12:16,800
Kaburgalarındaki ciddi bir yara da
bunlardan biriydi.
135
00:12:17,920 --> 00:12:22,080
Neolitik dönemde yaşamın
şiddet içerdiğinin çarpıcı bir göstergesi.
136
00:12:35,480 --> 00:12:38,160
İlginç bir şekilde,
mağaranın başka yerlerinde
137
00:12:38,160 --> 00:12:43,680
Şanidar 3'ün ölümüne dair ipuçları veren
başka kalıntılar da bulundu.
138
00:12:44,840 --> 00:12:46,680
{\an8}Bunlar Şanidar'dan çıkarıldı.
139
00:12:46,680 --> 00:12:48,120
{\an8}TAŞ ALET UZMANI
140
00:12:49,080 --> 00:12:53,280
Bu büyük parçaya "çekirdek" diyoruz.
Çekirdek bir tür çakıl.
141
00:12:53,280 --> 00:12:56,720
Çakıllar nehir kıyısında falan bulunan
yuvarlak taşlardır.
142
00:12:56,720 --> 00:13:00,080
Neandertaller bunları toplayıp
parçalar kopararak
143
00:13:00,080 --> 00:13:02,600
taşın kendisini alet hâline getiriyorlar
144
00:13:02,600 --> 00:13:06,840
ya da "yonga" dediğimiz kopan parçaları
alet olarak kullanıyorlardı.
145
00:13:06,840 --> 00:13:10,480
Üç kilometre ötedeki Zap Suyu'nda
bunlardan bolca bulunuyor.
146
00:13:20,680 --> 00:13:24,000
Mızrak ucuna benzer bir şey
yapmaya çalışıyorum.
147
00:13:24,960 --> 00:13:26,640
Yaptığım şey
148
00:13:27,880 --> 00:13:29,320
kenardan başlayıp
149
00:13:30,800 --> 00:13:33,040
küçük parçalar koparmak.
150
00:13:33,040 --> 00:13:35,800
Böyle yaparak keskinleştirmiş oluyorum.
151
00:13:39,880 --> 00:13:41,920
Fazla bir şey koparmadım
152
00:13:41,920 --> 00:13:44,960
ama şimdiden oldukça keskin
olduğunu görebiliyoruz.
153
00:13:46,440 --> 00:13:48,200
Böyle bir mızrak ucu yapmak
154
00:13:48,200 --> 00:13:51,400
gördüğünüz gibi
sadece beş altı dakikamı aldı.
155
00:13:52,440 --> 00:13:54,520
Ne yaptığının farkında olan,
156
00:13:54,520 --> 00:13:58,360
elindekinin ne olduğunu bilen
biri kullanırsa ölümcül bir silah.
157
00:14:21,920 --> 00:14:27,080
Şanidar 3'ün ilginç yanlarından biri de
üzerinde delinme yarası olması.
158
00:14:30,760 --> 00:14:36,080
Yani taştan mızrak ucu ya da her neydiyse
159
00:14:36,080 --> 00:14:38,560
göğüs kafesine girip ilerlemiş.
160
00:14:38,560 --> 00:14:42,440
Akciğeri delip akciğerin çökmesine de
neden olmuş olabilir.
161
00:15:14,400 --> 00:15:17,440
Kaburgadaki yara
fırlatılan bir cisme işaret ediyor.
162
00:15:21,520 --> 00:15:24,160
Bir tür mızrak fırlatıldığını
düşünebiliriz.
163
00:15:33,760 --> 00:15:35,400
Av kazası olabilir.
164
00:15:37,040 --> 00:15:39,680
İnsanlar arasında şiddet olabilir.
165
00:15:44,280 --> 00:15:49,240
Bir şekilde yaralanmış ve hayatta kalmış,
o kadarını biliyoruz.
166
00:15:50,480 --> 00:15:52,600
Bu da yaralarının iyileşmesi için
167
00:15:52,600 --> 00:15:56,000
destek ve yardım aldığı
anlamına gelebilir.
168
00:16:03,360 --> 00:16:08,920
Ağır yaralı olsalar da
hem Şanidar 3'e hem de Şanidar 1'e
169
00:16:08,920 --> 00:16:11,840
etraflarındaki insanların
baktığı anlaşılıyor.
170
00:16:17,040 --> 00:16:20,960
Bu, Neandertal yaşamıyla ilgili
yeni ve radikal bir bakış açısıydı.
171
00:16:22,880 --> 00:16:24,200
Başka bir yerde,
172
00:16:24,200 --> 00:16:27,800
Şanidar'ın kuzeybatısına düşen
çok uzaktaki bir mağarada
173
00:16:27,800 --> 00:16:30,640
yaşamlarına dair
başka kanıtlar da bulundu.
174
00:16:31,360 --> 00:16:37,680
ZAGREB
HIRVATİSTAN
175
00:16:42,160 --> 00:16:45,400
Neandertallerle ilgili her yeni kanıt,
176
00:16:46,560 --> 00:16:49,920
aslında ne kadar
insan olduklarını gösteriyor.
177
00:16:56,200 --> 00:16:59,360
Ama davranışları bizimkinden farklıymış.
178
00:17:02,480 --> 00:17:05,760
Bambaşka bir dünyada yaşamışlar.
179
00:17:21,880 --> 00:17:24,760
Bu, Krapina Koleksiyonu'nun bir parçası.
180
00:17:27,520 --> 00:17:31,360
Yaklaşık 130.000 yıl öncesinden kalma.
181
00:17:31,360 --> 00:17:36,040
Tek bir kazı alanından gelen
en büyük Neandertal koleksiyonu.
182
00:17:40,400 --> 00:17:46,360
Seksen civarında Neandertal birey
olduğunu tahmin ediyoruz.
183
00:17:47,840 --> 00:17:50,160
Cesetler bütün hâlinde gömülmemiş.
184
00:17:50,160 --> 00:17:54,880
Elimizde bu bireylerin bedenlerinin
sadece parçaları var.
185
00:17:54,880 --> 00:17:56,760
Çok sıra dışı bir durum.
186
00:17:57,560 --> 00:18:00,160
{\an8}DAVORKA RADOVČIĆ
KRAPINA KOLEKSİYONU KÜRATÖRÜ
187
00:18:00,160 --> 00:18:02,120
{\an8}HIRVATİSTAN DOĞA TARİHİ MÜZESİ
188
00:18:06,640 --> 00:18:12,040
Krapina kemiklerinde,
hem kafatasında hem de diğer kemiklerde
189
00:18:12,040 --> 00:18:16,440
bir sürü insan yapımı kesik izi görüyoruz.
190
00:18:23,560 --> 00:18:25,760
Bu bir kaval kemiği.
191
00:18:25,760 --> 00:18:30,920
Kasıtlı olarak kırılmış,
parçalanmış gibi duruyor.
192
00:18:32,880 --> 00:18:38,000
Burada kesik izleri ve hatta
başka izler de görebilirsiniz.
193
00:18:39,240 --> 00:18:43,920
Böyle uzun bir kemik
neden parçalanmış olabilir derseniz
194
00:18:43,920 --> 00:18:48,480
içindeki ilikten dolayı olabilir.
195
00:18:52,120 --> 00:18:58,400
Bu da bir incik kemiği.
Bunun üzerinde de yine ilginç bir iz var.
196
00:18:58,400 --> 00:19:00,080
Kemiğin yüzeyinde.
197
00:19:01,240 --> 00:19:04,600
Büyük ihtimalle kemiğin üzerinde kalan et
198
00:19:04,600 --> 00:19:10,040
ya da kas dokusu kazınırken olmuş.
199
00:19:10,040 --> 00:19:16,160
Hani tavuk kemiğinin üzerinde
et kaldığında yaparız ya, öyle bir şey.
200
00:19:28,040 --> 00:19:33,040
Birbirlerini yediklerini duyunca
şoke oluyoruz.
201
00:19:38,160 --> 00:19:42,360
Ama "Ne tür bir yamyamlıktı?"
sorusunu da sormamız gerekiyor.
202
00:19:43,560 --> 00:19:45,080
Ne anlam yüklüyorlardı?
203
00:20:03,160 --> 00:20:06,880
Şuna bak, mutfak bıçağı gibi kesiyor.
204
00:20:08,800 --> 00:20:11,120
- Hiç uğraştırmıyor.
- Evet, çok kolay.
205
00:20:11,840 --> 00:20:14,160
{\an8}DR ANKICA OROS SRŠEN
ARAŞTIRMA GÖREVLİSİ
206
00:20:14,160 --> 00:20:16,080
{\an8}HIRVAT BİLİM VE SANAT AKADEMİSİ
207
00:20:16,080 --> 00:20:22,120
Aletleri yeniden yaparak,
onların yöntemlerini kullanarak
208
00:20:22,120 --> 00:20:25,600
neler düşündüklerini anlamaya,
209
00:20:25,600 --> 00:20:29,920
arkasındaki bilişsel süreçleri
görmeye çalışıyoruz.
210
00:20:30,800 --> 00:20:36,920
Şöyle bir fark var, bizde kesik izleri
sadece eklemlere yakın yerlerde.
211
00:20:36,920 --> 00:20:40,400
Krapina'daki insan kalıntılarında ise
212
00:20:40,400 --> 00:20:43,960
tuhaf bir şekilde
kemik boyunca o izler mevcut.
213
00:20:43,960 --> 00:20:48,080
- Sanki sürekli kazımışlar gibi.
- Evet.
214
00:20:49,320 --> 00:20:54,240
Bunu tanıdığım birine yaptığımı
hayal edemiyorum.
215
00:21:00,360 --> 00:21:04,520
Bu, meşhur Krapina 3 kafatası.
216
00:21:05,560 --> 00:21:11,440
Koleksiyondaki
en eksiksiz kafatası örneği bu,
217
00:21:11,440 --> 00:21:16,160
yüzü gösteren başka örnek yok.
218
00:21:21,200 --> 00:21:24,040
Bu kişinin kadın olduğunu düşünüyoruz.
219
00:21:24,040 --> 00:21:27,240
Yirmili yaşlarında genç bir Neandertal.
220
00:21:28,960 --> 00:21:31,680
İlginç bir şekilde, ön kemikte
221
00:21:31,680 --> 00:21:36,640
40 civarında kesik izi var.
222
00:21:40,360 --> 00:21:43,000
Kırk tane kesik izinin
223
00:21:43,000 --> 00:21:48,040
yavaşça ve birbirine çok yakın bir şekilde
yapılmış olması kararlılığa işaret ediyor.
224
00:21:48,960 --> 00:21:51,320
Bu kemikleri yediklerini bile düşünsek
225
00:21:51,320 --> 00:21:54,920
açlıktan dolayı yediklerini sanmıyorum.
226
00:21:57,640 --> 00:22:00,600
Aslında çok karmaşık bir davranış.
227
00:22:09,840 --> 00:22:14,560
Belki de tanıdıkları kişinin etini yiyerek
228
00:22:15,440 --> 00:22:18,520
bir şey kazanmaya çalışıyorlardı.
229
00:22:18,520 --> 00:22:23,800
Hayatlarını paylaştıkları bu kişinin
beğendikleri bir özelliğini mesela.
230
00:22:26,720 --> 00:22:29,400
Elimizdeki etnografik örneklerden
biliyoruz ki
231
00:22:29,920 --> 00:22:33,640
yakın zamana kadar
insanlar sevdiklerinin etlerini yermiş.
232
00:22:33,640 --> 00:22:38,640
Çünkü etlerini yiyerek,
diğer nesillere aktarılabilecek bir şeyi
233
00:22:38,640 --> 00:22:43,680
kazanmaya çalışıyorlarmış.
Bir tür miras diyebiliriz yani.
234
00:22:47,560 --> 00:22:51,040
Neandertallerin bu davranışının
altında yatan temel sebebin
235
00:22:51,040 --> 00:22:55,520
bu olduğunu söyleyemem
ama bu da ihtimallerden biri.
236
00:23:01,760 --> 00:23:04,440
Neandertallerin ölülerine davranış şekli,
237
00:23:04,440 --> 00:23:07,560
düşüncelerinin karmaşık olduğunu
gösteriyor.
238
00:23:13,080 --> 00:23:19,000
Bunu en iyi, Ralph Solecki'nin
en ünlü keşfi olan Şanidar 4'ten
239
00:23:19,960 --> 00:23:25,800
ya da yaygın adıyla
"Çiçekli Mezar"dan anlıyoruz.
240
00:23:30,160 --> 00:23:31,960
Şimdi bu mağarada
241
00:23:33,480 --> 00:23:36,960
dokuz Neandertal bulduk,
242
00:23:36,960 --> 00:23:39,680
iki tanesi çok önemli.
243
00:23:39,680 --> 00:23:43,560
{\an8}Şurada, yaklaşık beş metre derinlikte
bulunan 1 Numara.
244
00:23:43,560 --> 00:23:46,200
{\an8}PROFESÖR RALPH SOLECKI
ŞANİDAR MAĞARASI 1994
245
00:23:46,200 --> 00:23:49,760
{\an8}Bir de şurada, yedi metre derinlikte
bulunan Şanidar 4.
246
00:23:50,840 --> 00:23:53,520
{\an8}Ralph Solecki büyük bir arkeologdu.
247
00:23:53,520 --> 00:23:55,400
{\an8}PROFESÖR CHRIS HUNT
JEOARKEOLOG
248
00:23:55,400 --> 00:23:57,200
{\an8}Ayrıca çok güzel anlatırdı.
249
00:23:57,200 --> 00:24:03,840
Buna ruhsal evrimin
ilk işareti diyebiliriz,
250
00:24:04,360 --> 00:24:07,280
dinin ilk ortaya çıkış
emaresi diyebiliriz.
251
00:24:11,280 --> 00:24:13,720
{\an8}ŞANİDAR 4
252
00:24:13,720 --> 00:24:17,800
{\an8}'ÇİÇEKLİ MEZAR'
253
00:24:17,800 --> 00:24:22,720
{\an8}Çiçekli mezarın bulunması
ufuk açıcı bir olaydı.
254
00:24:22,720 --> 00:24:24,040
{\an8}75.000 YIL ÖNCE ÖLDÜ
255
00:24:24,040 --> 00:24:28,560
{\an8}Çünkü eksiksiz bir Neandertal iskeletiydi,
son derece nadir bulunan bir şey.
256
00:24:30,280 --> 00:24:36,800
Polen aramak için de örnek alınmıştı,
bu o zamanlar çok radikal bir şeydi.
257
00:24:36,800 --> 00:24:42,560
Çıkardığımız toprakta polen bulduk.
Böyle bir şey.
258
00:24:43,200 --> 00:24:46,920
Bu polenler sekiz farklı çiçek türüne ait.
259
00:24:46,920 --> 00:24:50,560
Çiçeklerin bu kişiyle
birlikte defnedildiğini düşünüyoruz.
260
00:24:54,240 --> 00:24:57,560
"Cenaze töreni yaptılar"
diyecek kadar ileri gitmiyor
261
00:24:57,560 --> 00:25:00,840
ama söylediklerinden
bir bakıma o sonuç çıkıyor.
262
00:25:02,760 --> 00:25:05,480
{\an8}"Son buzul çağında
birileri yas tutmak için...
263
00:25:05,480 --> 00:25:08,280
{\an8}RALPH SOLECKI'NİN KİTABINDAN
OKUYAN, OĞLU JOHN
264
00:25:08,280 --> 00:25:09,840
{\an8}...çiçek toplamış."
265
00:25:14,400 --> 00:25:19,480
Neandertallerle ilgili algımız
hep kötü hayatlar yaşadıkları yönündeydi.
266
00:25:19,480 --> 00:25:22,920
Kaba saba insanlardı. İnce hisleri yoktu.
267
00:25:22,920 --> 00:25:24,840
Düşünceleri basitti.
268
00:25:29,160 --> 00:25:32,680
Burada ise hassas, şefkatli insanlar
olduklarını görüyoruz.
269
00:25:36,920 --> 00:25:38,880
Tüm gazetelerde manşet oldu.
270
00:25:40,160 --> 00:25:43,760
Çünkü bu Neandertaller,
ölülerine saygı göstermek için
271
00:25:43,760 --> 00:25:47,640
gözyaşları içinde
etraftaki tepelerden çiçek topluyordu.
272
00:25:58,920 --> 00:26:01,120
Karşımızdakiler "Çiçek İnsanları"ydı.
273
00:26:01,960 --> 00:26:05,880
Arkeoloji açısından
benzeri görülmemiş, büyük bir keşif.
274
00:26:44,600 --> 00:26:48,280
Şanidar 4'ün keşfinden sonraki yıllarda
275
00:26:49,400 --> 00:26:53,040
Çiçekli Mezar teorisi çok eleştiri aldı.
276
00:27:01,120 --> 00:27:03,240
Kuyruklu bir hamstere benzeyen,
277
00:27:03,240 --> 00:27:07,440
yuva kazan bir hayvan olan
İran faresini araştıran biri,
278
00:27:08,120 --> 00:27:12,720
bu farelerin yemek için
yuvalarına çiçek götürdüğünü buldu.
279
00:27:16,120 --> 00:27:18,840
Birçok açıdan yıkıcı bir darbeydi.
280
00:27:18,840 --> 00:27:23,840
Çünkü Solecki hayvan yuvasına benzeyen
çukurlar da görmüştü.
281
00:27:27,800 --> 00:27:29,800
Ama ekip, Solecki'nin
282
00:27:29,800 --> 00:27:33,720
kısmen de olsa haklı olduğunu gösteren
yeni kanıtlar buldu.
283
00:27:35,040 --> 00:27:40,840
Bu bölgede bugün bile sırtlanlar,
kurtlar ve leoparlar görülüyor.
284
00:27:40,840 --> 00:27:42,680
Cesedi olduğu gibi bıraksalar
285
00:27:42,680 --> 00:27:46,040
bir hayvanın gelip onu yiyeceği
neredeyse kesin.
286
00:28:00,280 --> 00:28:05,280
Bu iskeletlerde ise eksik parça yok,
belli ki ortada bırakılmamışlar.
287
00:28:07,880 --> 00:28:10,720
Bir şekilde korunmuşlar.
288
00:28:16,640 --> 00:28:22,840
Benim tahminim,
ağaç dallarını vesaire kullanarak
289
00:28:24,240 --> 00:28:29,520
vahşi hayvanları uzak tutacak
bir bariyer yaptıkları şeklinde.
290
00:28:32,320 --> 00:28:35,000
Bitki parçaları ve polenler de
291
00:28:35,000 --> 00:28:40,840
iskelete dönüşen cesedin
göğüs kafesine düşmüş olmalı.
292
00:28:44,360 --> 00:28:49,040
Solecki'nin anlattığı hikâye
bence harika bir hikâye.
293
00:28:51,960 --> 00:28:58,080
Şu anda sahip olduğumuz bilgilere göre
bu hikâye doğru değil.
294
00:28:59,240 --> 00:29:00,440
Kesinlikle değil.
295
00:29:08,600 --> 00:29:15,120
Ama bence
Neandertallerin ölülerini önemsediği
296
00:29:15,120 --> 00:29:17,560
ya da onları korumaya çalıştığı fikri...
297
00:29:21,520 --> 00:29:24,200
...aslında onun söylediklerinden
298
00:29:24,960 --> 00:29:28,400
çok da farklı bir şey değil.
299
00:29:33,520 --> 00:29:38,680
Ralph Solecki,
Çiçekli Mezar'ı 1960'ta keşfetti.
300
00:29:40,560 --> 00:29:42,920
Ertesi yıl tekrar gelmeyi planlıyordu
301
00:29:43,640 --> 00:29:47,360
ama bir daha Şanidar'da
kazı yapma fırsatını bulamadı.
302
00:29:55,720 --> 00:29:57,520
{\an8}BİRİNCİ IRAK-KÜRT SAVAŞI
303
00:29:57,520 --> 00:30:01,520
Kürtler, Irak tanklarının ulaşamadığı
dağların efendileri.
304
00:30:03,600 --> 00:30:05,040
{\an8}KÖRFEZ SAVAŞI
1990 - 1991
305
00:30:05,040 --> 00:30:07,680
{\an8}Amerika, Irak'la savaşmıyor.
306
00:30:08,360 --> 00:30:09,800
{\an8}Bom! Tam isabet.
307
00:30:09,800 --> 00:30:11,960
{\an8}Irak dünyayla savaşıyor.
308
00:30:17,120 --> 00:30:18,720
{\an8}IRAK SAVAŞI
2003 - 2011
309
00:30:19,520 --> 00:30:22,320
Rejim değişikliği işte böyle bir şey.
310
00:30:25,240 --> 00:30:26,760
Saddam artık yok.
311
00:30:27,600 --> 00:30:28,960
{\an8}IŞİD'LE SAVAŞ
2013 -2018
312
00:30:28,960 --> 00:30:32,760
{\an8}Gelişmiş silahlarla
bombardıman altına alınan IŞİD'in etrafı
313
00:30:32,760 --> 00:30:34,840
bu birlikler tarafından kuşatıldı.
314
00:30:40,160 --> 00:30:46,000
2010'ların başlarında
ortalık büyük ölçüde durulduğu için...
315
00:30:46,000 --> 00:30:49,400
IŞİD'in sonu yaklaşıyor.
316
00:30:49,400 --> 00:30:53,480
... Kürt Bölgesel Yönetimi
Profesör Graeme Barker'a ulaşarak
317
00:30:53,480 --> 00:30:56,920
Şanidar Mağarası'nda
yeniden kazılara başlamasını istedi.
318
00:30:59,040 --> 00:31:01,760
Neandertal kalıntısı
bulmayı beklemiyorduk.
319
00:31:01,760 --> 00:31:07,360
Projenin amacı zaten bu değildi,
Solecki'nin yaptığı işi geliştirmekti.
320
00:31:09,800 --> 00:31:12,600
Bu yüzden 2018'de
321
00:31:12,600 --> 00:31:18,200
çeyrek asırdan uzun süredir ilk kez
bir Neandertal iskeleti bulunduğunda
322
00:31:18,200 --> 00:31:22,000
ekip için büyük sürpriz oldu.
323
00:31:24,920 --> 00:31:27,760
İlk bulduğumuz şey
bir kafatası parçasıydı,
324
00:31:27,760 --> 00:31:32,000
inanılmaz heyecan vericiydi.
Göz yuvasının bir parçasıydı.
325
00:31:34,800 --> 00:31:39,240
Bariz bir şekilde
Neandertal özelliği taşıyor.
326
00:31:39,240 --> 00:31:42,200
Kaş çıkıntıları çok daha belirgin olur.
327
00:31:45,800 --> 00:31:48,640
Onun hemen altında da sol kol vardı.
328
00:31:49,960 --> 00:31:56,200
Sol kol vücudun altında kıvrılmış
ve başın altına konmuş gibiydi.
329
00:31:59,120 --> 00:32:00,840
Yeni yapılan tarih tespiti
330
00:32:00,840 --> 00:32:04,840
Solecki'nin en eski keşifleriyle
aynı dönemden olduğunu gösteriyor.
331
00:32:07,040 --> 00:32:10,000
{\an8}75.000 YIL ÖNCE ÖLDÜ
332
00:32:10,000 --> 00:32:16,040
{\an8}Yetmiş beş bin yıl öncesini
zihnimizde canlandırmak oldukça zor.
333
00:32:17,120 --> 00:32:20,880
Yazılı tarihi dikkate alırsak
çok uzun bir süre gibi
334
00:32:20,880 --> 00:32:24,680
ama türümüzün tarihi açısından
okyanusta bir damladan farkı yok.
335
00:32:34,040 --> 00:32:38,120
O dönemde
dünyada olup bitenleri düşünürsek,
336
00:32:38,120 --> 00:32:40,200
Neandertaller yok oldu,
337
00:32:40,200 --> 00:32:43,080
modern insanlar
dünyanın her yerine yayıldı.
338
00:32:44,560 --> 00:32:48,400
Tarım, şehirler, şehircilik.
Avrupa sömürgeciliği.
339
00:32:49,800 --> 00:32:50,680
{\an8}ÖZGÜRLÜK TAHVİLLERİ
340
00:32:50,680 --> 00:32:53,200
Yirminci yüzyıldaki korkunç olaylar.
341
00:33:12,680 --> 00:33:14,440
Tüm bu olaylar boyunca...
342
00:33:16,680 --> 00:33:18,400
...o adam orada öylece durdu.
343
00:33:23,240 --> 00:33:26,120
Kadın da olabilir. Yatmaya devam etti.
344
00:33:30,560 --> 00:33:32,760
Büyük bir kaya kütlesinin altındaydı.
345
00:33:34,520 --> 00:33:38,200
Sonra da nasıl olduysa
biz geldik ve onu bulduk.
346
00:33:43,360 --> 00:33:47,760
{\an8}ŞANİDAR Z
347
00:33:50,720 --> 00:33:54,400
Kesinlikle bir nesle mal olacak bir keşif.
Hiç beklenmiyordu.
348
00:34:00,640 --> 00:34:05,880
Kafatası büyük oranda ezilmişti,
dümdüz olmuştu.
349
00:34:05,880 --> 00:34:08,200
İki üç santim kalınlığındaydı.
350
00:34:12,880 --> 00:34:14,320
Parçalar hâlindeydi.
351
00:34:15,920 --> 00:34:17,160
Çok da kırılgandı.
352
00:34:21,400 --> 00:34:27,080
Tek bir fırça darbesiyle bile
dağılıp yok olabilirdi.
353
00:34:27,080 --> 00:34:29,520
O yüzden çok dikkatli olmak gerekiyordu.
354
00:34:29,520 --> 00:34:30,960
Bu parça ne?
355
00:34:30,960 --> 00:34:33,280
Çenenin ön kısmı,
356
00:34:34,040 --> 00:34:37,920
bir de alt dişlerin çoğu ama hepsi değil.
357
00:34:37,920 --> 00:34:40,680
Dağılmaması için
etrafındaki toprakla birlikte
358
00:34:40,680 --> 00:34:42,760
küçük parçalar hâlinde çıkardık.
359
00:34:45,200 --> 00:34:48,240
Çok zahmetli bir iş
ama bunu boşuna yapmıyoruz.
360
00:34:48,240 --> 00:34:49,680
Tek şansımız var.
361
00:34:50,400 --> 00:34:53,240
Arkeoloji doğası gereği yıkıcıdır.
362
00:34:53,880 --> 00:34:55,400
Bir kere kazdıktan sonra
363
00:34:56,200 --> 00:34:57,760
tekrar yapma şansımız yok.
364
00:35:02,920 --> 00:35:06,480
O küçük paketleri
sonra İngiltere'ye getirip
365
00:35:07,240 --> 00:35:09,120
burada birleştirdik.
366
00:35:19,560 --> 00:35:24,400
CAMBRIDGE ÜNİVERSİTESİ
İNGİLTERE
367
00:35:26,680 --> 00:35:29,240
Ekibimiz küçük ama harika bir ekip.
368
00:35:29,760 --> 00:35:31,520
Her milletten insan var.
369
00:35:35,120 --> 00:35:38,080
Kemikleri temizleyip güçlendirdikten sonra
370
00:35:38,080 --> 00:35:42,240
elimizdeki parçalarla
restorasyonu yapmaya başladım.
371
00:35:42,240 --> 00:35:43,800
Büyük bir yapboz gibiydi.
372
00:35:43,800 --> 00:35:48,480
{\an8}DR LUCÍA LÓPEZ-POLÍN
KORUMA UZMANI - ŞANİDAR MAĞARASI PROJESİ
373
00:35:48,480 --> 00:35:51,760
İlk parça, işin kolay kısmı.
374
00:35:54,040 --> 00:35:56,240
Sonrasında gittikçe zorlaşıyor.
375
00:36:01,200 --> 00:36:02,800
Sabırlı olmanız gerekiyor.
376
00:36:05,680 --> 00:36:09,760
Çünkü elinizde eşsiz bir numune var.
377
00:36:12,160 --> 00:36:14,360
Bu, büyük bir sorumluluk.
378
00:36:16,160 --> 00:36:18,200
Ekibin umudu,
379
00:36:18,960 --> 00:36:22,960
kafatasını birleştirerek
Şanidar Z'nin yüzünü yeniden oluşturmak.
380
00:36:25,480 --> 00:36:29,440
Kafatasının başka bir parçasında da
başka ipuçları var.
381
00:36:31,720 --> 00:36:37,640
Bugün Şanidar Z'nin dişlerinde oluşan
diş taşlarını topluyorum.
382
00:36:45,840 --> 00:36:50,560
{\an8}Diş taşı dişlerimizin dışında oluşan,
dişçiye temizlettiğimiz bir tabakadır.
383
00:36:50,560 --> 00:36:52,960
{\an8}DOÇ DR AMANDA HENDRY
LEIDEN ÜNİVERSİTESİ
384
00:36:55,360 --> 00:36:57,760
Ağzımızda doğal olarak oluşur
385
00:36:57,760 --> 00:37:02,000
ve ağzımıza giren her şeyden
içinde biraz barındırır.
386
00:37:03,240 --> 00:37:06,880
Bu sayede bu malzemeden
pek çok şey öğrenebiliyoruz.
387
00:37:31,560 --> 00:37:34,560
Neandertallerin
çok iyi avcılar olduklarına,
388
00:37:34,560 --> 00:37:38,880
ağızlarına etten başka bir şey
koymadıklarına dair
389
00:37:38,880 --> 00:37:41,840
uzun süredir devam eden bir anlatı var.
390
00:37:48,360 --> 00:37:54,200
Neandertallerin aslında bitki de yediğini
391
00:37:54,200 --> 00:37:57,960
son 10-20 yıl içinde fark ettik.
392
00:38:10,400 --> 00:38:13,320
Çiğken zehirli olan bir şeyin
393
00:38:13,320 --> 00:38:16,640
yenilebilir ve besleyici bir şeye
nasıl dönüştürüleceği,
394
00:38:17,600 --> 00:38:20,520
öğrenmesi bir ömür süren bir şey.
395
00:38:24,520 --> 00:38:29,720
Modern toplayıcılardan
yola çıkacak olursak,
396
00:38:29,720 --> 00:38:34,840
bilgi toplama konusunda uzmanlaşanlar
büyük ihtimalle kadınlardı.
397
00:38:42,440 --> 00:38:47,200
Neandertallerin ne tür bitkiler yediğini
tespit edersek...
398
00:38:51,720 --> 00:38:57,360
...kadınların o toplumdaki rolünü
daha iyi anlayabiliriz.
399
00:39:03,560 --> 00:39:08,600
Adlarını, umutlarını, hayallerini,
hikâyenin tamamını asla öğrenemeyeceğiz.
400
00:39:11,880 --> 00:39:15,080
Ama hayatlarının küçük bir parçasına
401
00:39:15,080 --> 00:39:20,000
az da olsa ışık tuttuğumuz
bir projede yer almak muhteşem bir şey.
402
00:39:28,480 --> 00:39:32,560
"Bu kişi kim? Nasıl biriydi?
Hayat hikâyesi neydi?
403
00:39:32,560 --> 00:39:35,760
Buraya nasıl geldi?" diye
merak ediyor insan.
404
00:39:40,080 --> 00:39:42,840
Kafatasından yola çıkarak
405
00:39:42,840 --> 00:39:46,960
kişinin muhtemel görünüşüne ulaşmak
bana çok zor geliyor.
406
00:39:49,240 --> 00:39:53,520
O noktada da Kennis kardeşler gibi
yetenekli insanlar devreye giriyor.
407
00:39:56,640 --> 00:39:59,520
ARNHEM
HOLLANDA
408
00:40:04,800 --> 00:40:08,040
Emma bize kafatasını,
daha doğrusu veriyi gönderdi.
409
00:40:08,040 --> 00:40:11,840
Neredeyse bütün bir kafatası.
Üç boyutlu yazıcıyla oluşturduk.
410
00:40:11,840 --> 00:40:14,080
- Böylece onu görebiliyoruz.
- Vay be.
411
00:40:14,080 --> 00:40:15,520
{\an8}Biz Kennis kardeşleriz.
412
00:40:15,520 --> 00:40:17,400
{\an8}PALEO REKONSTRÜKSIYON SANATÇISI
413
00:40:17,400 --> 00:40:20,960
{\an8}İkiz kardeşiz.
İnsanın evrimi çok ilgimizi çekiyor.
414
00:40:20,960 --> 00:40:22,520
Şu burna bak.
415
00:40:22,520 --> 00:40:28,480
Neandertal burnuna çok benziyor
ama burnun diğer tarafı çok dar.
416
00:40:28,480 --> 00:40:32,960
Soyu tükenmiş eski insanları
tekrar oluşturuyoruz.
417
00:40:32,960 --> 00:40:37,400
İlk atalarımızın gerçek hayatta
nasıl göründüğünü göstermeye çalışıyoruz.
418
00:40:37,400 --> 00:40:40,480
- Gözler büyük, yüz uzun, burun küçük.
- Evet.
419
00:40:40,480 --> 00:40:46,160
Şey gibi... Kocaman bir gözlük varmış gibi.
420
00:40:46,160 --> 00:40:49,080
Çeneyi de altına koyarsak...
421
00:40:50,160 --> 00:40:52,000
Okulda notlarımız çok kötüydü.
422
00:40:52,000 --> 00:40:53,640
Pek okumazdık.
423
00:40:53,640 --> 00:40:57,360
Kütüphanede Neandertallerin
güzel resimlerini gördük.
424
00:40:59,240 --> 00:41:01,760
Aşınmış dişler hemen göze çarpıyor, vay!
425
00:41:01,760 --> 00:41:03,760
- İnanılmaz.
- Tipik Neandertal.
426
00:41:03,760 --> 00:41:07,520
- Dişlerini mengene gibi kullanıyorlar.
- Evet. Alet gibi.
427
00:41:07,520 --> 00:41:13,560
Bunu büyüleyici buluyoruz.
Maymun yüzü insan yüzüne nasıl dönüşüyor?
428
00:41:21,120 --> 00:41:23,480
Neandertallerin ilginç yanı şu.
429
00:41:23,480 --> 00:41:26,080
Kocaman, devasa burunları var.
430
00:41:27,200 --> 00:41:28,760
Büyük, şişkin yüzleri var.
431
00:41:29,320 --> 00:41:34,000
İnsan evriminde bu kadar büyük,
tuhaf bir yüz hiç görülmemiş.
432
00:41:34,880 --> 00:41:36,560
Bunu görmek harika bir şey.
433
00:41:45,920 --> 00:41:50,120
Genelde bize kafatasları geliyor.
Genelde şekilleri bozulmuş oluyor.
434
00:41:51,560 --> 00:41:53,400
Kafataslarını düzeltiyoruz.
435
00:41:53,400 --> 00:41:57,160
Adli tıp yöntemleriyle
onları tamamlıyoruz.
436
00:42:03,960 --> 00:42:07,920
Kafatası tamamlandığında
doku tabakasını ekliyoruz.
437
00:42:09,120 --> 00:42:11,080
Kasları ve eti yani.
438
00:42:14,000 --> 00:42:16,840
Bir çeşit deri tabakasıyla kaplıyoruz.
439
00:42:20,080 --> 00:42:22,160
{\an8}İnsana benzetmek istiyorum.
440
00:42:22,160 --> 00:42:25,640
{\an8}Vahşi değil, insan gibi olsun
ama fazla klişe de olmasın.
441
00:42:42,840 --> 00:42:44,040
Gelebilirsin.
442
00:42:46,800 --> 00:42:52,000
Umarım bu yüzü birçok insan görür
ve ne kadar tuhaf olduğunu fark eder.
443
00:42:53,520 --> 00:42:56,240
Yüz hatları çok farklı.
444
00:42:57,640 --> 00:43:01,200
Bu ilginç bir şey çünkü beyinleri
bizimkiyle aynı büyüklükte.
445
00:43:01,200 --> 00:43:04,480
Onlar da bizim gibi insan
ama yine de farklılıklar var.
446
00:43:04,480 --> 00:43:06,760
Büyüleyici bir şey. Neden farklılar?
447
00:43:09,120 --> 00:43:12,000
Bizimkiyle paralel bir evrim.
448
00:43:13,520 --> 00:43:15,520
- Tamam.
- Evet. Tamam.
449
00:43:15,520 --> 00:43:18,880
Neden biri ortadan kayboldu
ama diğeri hâlâ hayatta?
450
00:43:18,880 --> 00:43:22,000
Büyüleyici. Bizim diğer versiyonumuz.
451
00:43:29,280 --> 00:43:32,360
Önceleri bu "diğer versiyonumuz"un
452
00:43:32,360 --> 00:43:36,040
bizim türümüz kadar
zeki olmadığı düşünülürdü.
453
00:43:41,920 --> 00:43:48,680
Hayal gücü, yaratıcılık ve icat yapmak
sadece Homo Sapienslere özgü bir şeydi.
454
00:44:00,800 --> 00:44:06,040
Ama gizli ve gerçekten sıra dışı
bir Fransız mağarasında bulunanlar,
455
00:44:06,040 --> 00:44:09,360
bu ön yargıyı yerle bir etti.
456
00:44:11,040 --> 00:44:14,960
{\an8}BRUNIQUEL
FRANSA
457
00:44:22,560 --> 00:44:26,840
Önce çok dar bir yerden geçiyoruz.
458
00:44:29,600 --> 00:44:33,200
İlerlerken çok dikkatli olmak gerekiyor.
459
00:44:33,200 --> 00:44:35,560
Çantamızı önümüzde iterek götürüyoruz.
460
00:44:56,400 --> 00:44:58,600
Sonra bambaşka bir dünyaya giriyoruz.
461
00:45:14,440 --> 00:45:17,560
Mağaralara girmek
insanın doğasına aykırı aslında.
462
00:45:23,440 --> 00:45:26,880
Buralar insanları korkutan yerler.
463
00:45:35,360 --> 00:45:37,600
Özellikle de mağaraların derinlikleri.
464
00:45:50,880 --> 00:45:52,560
{\an8}DR SOPHIE VERHEYDEN
JEOLOG
465
00:45:52,560 --> 00:45:54,120
{\an8}Mağara uzun zamandır var.
466
00:45:55,320 --> 00:45:57,280
Belki de bir milyon yıldır var.
467
00:45:58,080 --> 00:46:01,520
Girince de hissediyorsunuz.
468
00:46:02,040 --> 00:46:06,240
Çok uzun bir geçmişe sahip
bir yer olduğu hissediliyor.
469
00:46:10,400 --> 00:46:14,880
Biraz daha ilerleyince
çok güzel, sakin göletler var.
470
00:46:20,120 --> 00:46:22,440
Damlayan su mağarayı şekillendirmiş,
471
00:46:23,120 --> 00:46:28,480
çok güzel sarkıt ve dikitler oluşturmuş.
472
00:46:34,080 --> 00:46:36,240
Gerçekten ilginç olansa,
473
00:46:37,640 --> 00:46:40,560
bir düzenin olması.
474
00:46:41,800 --> 00:46:43,840
Daire şeklindeler.
475
00:46:55,000 --> 00:46:58,160
Bunu doğal bir mağarada göremezsiniz.
476
00:47:06,960 --> 00:47:08,520
İnsan yapımı unsurlar var.
477
00:47:11,800 --> 00:47:13,840
{\an8}Mimari yöntemler kullanılmış.
478
00:47:13,840 --> 00:47:15,920
{\an8}PROFESÖR JAQUES JAUBERT
ARKEOLOG
479
00:47:24,080 --> 00:47:28,640
Büyük dikitlerin arasına
küçük parçalar yerleştirmişler.
480
00:47:31,960 --> 00:47:35,840
Bunların hepsi
önceden düşünülerek yapılmış.
481
00:47:46,480 --> 00:47:52,040
Bir arkeolog için eşsiz bir şey.
Başka hiçbir örneği yok.
482
00:48:01,960 --> 00:48:04,720
Mağaradaki en büyük dairesel yapıda
483
00:48:04,720 --> 00:48:09,160
dikitlerden yapılmış
çok güzel bir ocak var.
484
00:48:12,200 --> 00:48:15,520
Burada termal bir değişim var
ama bu tek değil.
485
00:48:15,520 --> 00:48:17,680
Çok sayıda...
486
00:48:17,680 --> 00:48:20,280
- Bunun ocak olduğunda hemfikiriz.
- Ocak.
487
00:48:20,280 --> 00:48:21,480
Ocak.
488
00:48:24,720 --> 00:48:30,760
Burada birkaç yerde ateş yakılmış.
489
00:48:33,240 --> 00:48:37,720
Ortada, 38 numara.
490
00:48:37,720 --> 00:48:40,560
Kamp kurduğumuzda
yaptığımız şeye benziyor,
491
00:48:40,560 --> 00:48:46,000
odunları dizip
Kızılderili çadırı gibi yaparız ya,
492
00:48:46,000 --> 00:48:47,920
ucu sivri hani.
493
00:48:47,920 --> 00:48:51,280
Çok heyecan verici
çünkü kurum izlerini görebiliyoruz.
494
00:48:51,280 --> 00:48:53,440
Termal değişiklikler var.
495
00:48:53,440 --> 00:48:57,000
Simsiyah kurum var,
kırmızı ve mor yerler var.
496
00:49:03,480 --> 00:49:07,000
Tabii ki tüm geleneksel
ya da tarih öncesi toplumlarda
497
00:49:07,000 --> 00:49:10,200
ateşin sembolik bir değerinin
olduğunu biliyoruz.
498
00:49:32,480 --> 00:49:38,360
Yerde çok küçük
yanmış odun parçaları bulduk.
499
00:49:41,040 --> 00:49:44,760
Muhtemelen mağaraya
ellerinde meşalelerle geliyorlar.
500
00:49:50,280 --> 00:49:54,840
Işık olmadan mağaraya girmek
çok tehlikelidir.
501
00:49:56,440 --> 00:49:58,840
Çok iyi iletişim kurmak gerekir.
502
00:50:10,920 --> 00:50:13,840
Ateşi kullanmayı iyi bilmek gerekir.
503
00:50:18,480 --> 00:50:19,520
Işığı da öyle.
504
00:50:26,960 --> 00:50:30,760
İlk olarak bu yapıların üzerinde
tarih tespiti yaptık.
505
00:50:43,280 --> 00:50:46,080
Bunlar Bruniquel Mağarası'ndan
alınan örnekler.
506
00:50:46,080 --> 00:50:51,200
Bunlar sayesinde o yapıların
tarihini tespit edebiliyoruz.
507
00:50:54,680 --> 00:50:57,160
Altı farklı örneği inceleyerek
508
00:50:57,160 --> 00:51:02,600
tam olarak 176.500 yıl öncesinden
kaldıklarını belirleyebildik.
509
00:51:03,200 --> 00:51:06,640
Gerçekten inanılmazdı.
510
00:51:12,000 --> 00:51:16,360
Yüz yetmiş beş bin yıl önce
Avrupa'da sadece Neandertaller vardı.
511
00:51:18,080 --> 00:51:22,520
Bruniquel dünyadaki
insan elinden çıkma en eski yapı.
512
00:51:31,440 --> 00:51:34,360
Ne kadar eski olduklarını öğrenince
513
00:51:34,360 --> 00:51:38,040
bu yapıları görmek insanı duygulandırıyor.
514
00:51:51,160 --> 00:51:56,600
Sürekli sorulan bir soru var.
"Bu yapıların amacı neymiş?"
515
00:52:20,400 --> 00:52:23,720
Çember dünya gibi görünüyor.
516
00:52:23,720 --> 00:52:28,000
Dünyanın içindesiniz ya da dışındasınız,
bu tür kavramlar.
517
00:52:30,640 --> 00:52:35,080
Amerikan yerlileri,
bu dairelerin olduğu yerlerde
518
00:52:35,080 --> 00:52:38,840
daha yüksek ruhlarla
bağlantı kurulduğuna inanırdı.
519
00:52:49,680 --> 00:52:51,920
Dinin başlangıcı mı?
520
00:53:01,360 --> 00:53:05,720
Bu çok önemli bir soru
ama cevaplaması çok zor.
521
00:53:20,240 --> 00:53:25,440
Neandertalleri inceledikçe
insanlığın tarihinin
522
00:53:27,320 --> 00:53:30,200
çok daha eskiye dayandığını,
523
00:53:32,600 --> 00:53:38,000
modern insanlarla daha fazla
ortak noktalarının olduğunu görüyoruz.
524
00:53:52,360 --> 00:53:54,240
Bruniquel sayesinde
525
00:53:55,640 --> 00:54:02,640
uzak atalarımızla aramızdaki bağlantıyı
daha iyi anladık.
526
00:54:11,880 --> 00:54:15,920
Bruniquel'deki esrarengiz daireler,
527
00:54:15,920 --> 00:54:19,920
Neandertal kültürünün
yeniden değerlendirilmesinin bir parçası.
528
00:54:25,720 --> 00:54:28,120
Bu, Şanidar'da başlayan
529
00:54:28,760 --> 00:54:31,480
ve günümüzde de devam eden bir süreç.
530
00:54:44,800 --> 00:54:48,560
Bu yıl, tek bir iskelete ait
olabileceğini düşündüğümüz
531
00:54:48,560 --> 00:54:51,160
ayrı parçalar bulduk.
532
00:54:53,200 --> 00:54:55,240
Bir birey daha bulmuş olabiliriz.
533
00:54:57,240 --> 00:54:59,840
Sol kürek kemiği var.
534
00:55:00,840 --> 00:55:03,720
Neredeyse bütün bir sağ el var.
535
00:55:07,720 --> 00:55:10,280
Daha doğrusu dört parmak bulduk,
536
00:55:10,280 --> 00:55:13,080
vücuda göre olması gereken yerdelerdi.
537
00:55:13,080 --> 00:55:15,000
Doğru yerdelerdi yani.
538
00:55:15,600 --> 00:55:17,040
Yeni bulunan parçalar,
539
00:55:17,040 --> 00:55:21,400
Şanidar 4 ve Şanidar Z'nin de
aralarında olduğu
540
00:55:21,400 --> 00:55:23,880
bir grup cesedin yakınındaydı.
541
00:55:26,400 --> 00:55:30,640
Çok heyecan verici çünkü Neandertallerin
542
00:55:30,640 --> 00:55:35,400
ölülerini belirli bir yere
koyduklarını gösteriyor.
543
00:55:39,160 --> 00:55:43,640
Acaba aynı yere
farklı zamanlarda mı gelmişler?
544
00:55:43,640 --> 00:55:47,400
Onlarca hatta binlerce yıl arayla
bile olabilir.
545
00:55:48,800 --> 00:55:50,360
"Bu bir tesadüf mü
546
00:55:50,360 --> 00:55:56,400
yoksa kasıtlı bir şey olabilir mi?"
diye sormaya başlıyoruz.
547
00:55:57,640 --> 00:56:01,240
Kasıtlıysa neden?
Neden buraya tekrar gelmişler?
548
00:56:10,000 --> 00:56:15,800
Şanidar Z gömüldüğünde
kafatasının arkasında bir taş varmış.
549
00:56:18,400 --> 00:56:22,280
Bu ilginç bir şey
çünkü orada taş olmaması lazım.
550
00:56:24,760 --> 00:56:27,960
Bizim aklımıza da şöyle bir düşünce geldi,
551
00:56:27,960 --> 00:56:30,920
acaba o taş
kasıtlı olarak konmuş olabilir mi?
552
00:56:37,880 --> 00:56:39,800
İlgi çekici bir başka şey de
553
00:56:39,800 --> 00:56:43,200
vücudun diğer tarafında
büyük bir dikey levhanın olması.
554
00:56:52,680 --> 00:56:56,080
Zeminden yükselen büyük dikey levhalar
555
00:56:56,080 --> 00:56:59,640
bir çeşit işaret olarak
kullanılmış olabilir.
556
00:57:04,400 --> 00:57:07,480
Görünüşe bakılırsa
buraya gömülen insanlar olmuş,
557
00:57:07,480 --> 00:57:09,920
buraya geri dönmelerinin sebebi de bu.
558
00:57:11,000 --> 00:57:14,320
Özel bir mağaradaki
özel bir taşla işaretlenmiş yere
559
00:57:14,320 --> 00:57:16,480
geri dönüyorlar.
560
00:57:24,760 --> 00:57:26,120
Ralph Solecki'nin,
561
00:57:26,120 --> 00:57:30,760
Şanidar Mağarası'nın Neandertaller için
özel bir yer olduğu şeklindeki bulgusu
562
00:57:30,760 --> 00:57:32,640
daha çok kabul görmeye başladı
563
00:57:38,880 --> 00:57:41,280
Cesetleri özellikle buraya koyuyorlar.
564
00:57:41,280 --> 00:57:46,520
Burası düzenli olarak geri gelip
yaşadıkları bir yer.
565
00:57:50,400 --> 00:57:55,680
Kalıntılar burasının Neandertal mezarlığı
olduğuna işaret ediyor olabilir.
566
00:57:56,440 --> 00:57:59,560
Bu, büyük sonuçları olan bir keşif.
567
00:58:02,080 --> 00:58:05,000
Ölülere nasıl davrandıklarından
yola çıkarak
568
00:58:05,000 --> 00:58:11,120
duyguları, düşünceleri ve hayal dünyaları
hakkında akıl yürütebiliriz.
569
00:58:13,760 --> 00:58:16,840
Ölüm hakkında neler düşündükleri,
570
00:58:16,840 --> 00:58:20,720
ölümden sonra hayat olduğuna
inanıp inanmadıkları
571
00:58:20,720 --> 00:58:22,920
konularında da akıl yürütebiliriz.
572
00:58:26,200 --> 00:58:32,480
Neandertal kültürünün basit olmadığını
artık biliyoruz, bu da onun bir parçası.
573
00:58:34,240 --> 00:58:35,240
Ama artık yoklar.
574
00:58:40,840 --> 00:58:45,440
Mezarlar, bu olağanüstü mağaradaki
Neandertal davranışlarıyla ilgili izlerden
575
00:58:45,440 --> 00:58:48,760
sadece en son keşfedileni.
576
00:58:54,400 --> 00:58:59,080
Ama gizemlerin belki de en büyüğü
hâlâ çözülmedi.
577
00:59:04,400 --> 00:59:10,920
Üç yüz bin yıl boyunca
varlığını sürdüren bir insan türü
578
00:59:12,320 --> 00:59:14,200
40.000 yıl önce neden yok oldu?
579
00:59:20,760 --> 00:59:23,480
Bu soruya cevap aramak için
580
00:59:23,480 --> 00:59:26,720
belki de en uygun yerlerden biri
Akdeniz'in kıyısında.
581
00:59:26,720 --> 00:59:30,520
Burası Neandertallerin
son kalelerinden biriydi.
582
00:59:32,120 --> 00:59:35,840
{\an8}CEBELİTARIK
583
00:59:38,240 --> 00:59:40,760
Bir uçurumun kenarında oturuyoruz.
584
00:59:42,720 --> 00:59:45,400
{\an8}Bir arkadaşım buraya
"Neandertal Şehri" diyor.
585
00:59:47,640 --> 00:59:52,920
Cebelitarık Kayası'nın doğu tarafında,
sahilde sıra sıra birçok mağara var.
586
00:59:58,040 --> 01:00:01,200
Gorham Mağarası kompleksi
bir dizi mağaradan oluşuyor.
587
01:00:01,840 --> 01:00:04,600
Bu mağaraların hepsinde
588
01:00:04,600 --> 01:00:08,640
Neandertallerin burada uzun süre
yaşadığına dair bariz kanıtlar var.
589
01:00:18,600 --> 01:00:23,160
En az 125.000 yıl
öncesinden kalma kanıtlar var.
590
01:00:28,760 --> 01:00:30,840
Ekip, Neandertallerin
591
01:00:30,840 --> 01:00:36,680
bu mağaraları 40.000 yıl öncesine kadar
kullandığına dair kanıtlar buldu.
592
01:00:43,200 --> 01:00:46,200
Varlıklarının son 100.000 yılında
593
01:00:46,200 --> 01:00:49,440
Neandertallerin dünyası
sürekli değişiyordu.
594
01:01:07,040 --> 01:01:09,200
İklim değişiklikleri çok sertti.
595
01:01:09,200 --> 01:01:11,480
Daha önce de buzul çağları yaşanmıştı
596
01:01:11,480 --> 01:01:15,120
ama sonuncusu
etkileri açısından en kötüsüydü.
597
01:01:15,120 --> 01:01:17,760
İskandinav buz tabakası güneye ilerledi.
598
01:01:18,880 --> 01:01:22,120
Fransa ve Orta Avrupa
büyük ölçüde tundralarla kaplıydı.
599
01:01:23,280 --> 01:01:25,360
Yaşam şartları gerçekten çok zordu.
600
01:01:28,520 --> 01:01:30,840
Tundra bu kadar güneye ulaşmamıştı
601
01:01:31,680 --> 01:01:33,920
ama yine de bariz değişiklikler vardı.
602
01:01:34,400 --> 01:01:38,360
Hava çok soğuduğunda
buz tabakalarında ve buzullarda
603
01:01:38,360 --> 01:01:41,440
büyük miktarda su tutulur
ve deniz seviyesi düşer.
604
01:01:45,280 --> 01:01:47,680
Deniz seviyesi bugünkünden düşükken
605
01:01:47,680 --> 01:01:50,160
burada muhtemelen büyük bir ova vardı.
606
01:01:50,160 --> 01:01:53,200
İçinde bir sürü otoburların yaşadığı,
607
01:01:53,200 --> 01:01:55,080
kuşların yaşadığı,
608
01:01:55,080 --> 01:01:58,240
suyu tatlı sığ göllerin olduğu bir ova.
609
01:02:01,480 --> 01:02:05,280
Hangi türleri tüketebileceklerini,
nerede bulacaklarını
610
01:02:05,280 --> 01:02:09,240
ve en iyi
nasıl kullanacaklarını biliyorlardı.
611
01:02:11,520 --> 01:02:16,720
Bunlar, mağaralarda bulduğumuz kemiklerin,
kalıntıların çok küçük bir parçası.
612
01:02:16,720 --> 01:02:21,840
Son 30 yılda on binlerce parça bulduk.
613
01:02:24,160 --> 01:02:27,160
{\an8}Hiç beklemediğimiz hayvanları yemişler.
614
01:02:27,160 --> 01:02:29,320
{\an8}CEBELITARIK ULUSAL MÜZESİ MÜDÜRÜ
615
01:02:31,880 --> 01:02:35,880
Kayalık kıyı şeridine inip
deniz salyangozu topladıklarına dair
616
01:02:35,880 --> 01:02:37,280
kanıtlar var.
617
01:02:37,280 --> 01:02:39,640
Burada da bir deniz salyangozu var,
618
01:02:39,640 --> 01:02:44,120
üzerinde çakmak taşından bir alet
hâlâ duruyor.
619
01:02:44,120 --> 01:02:46,920
Neandertal'in bıraktığı gibi duruyor.
620
01:02:49,440 --> 01:02:54,040
Sonra bu kemiği de bulduk, yunus kemiği.
621
01:02:55,200 --> 01:02:57,000
Üzerinde kesik izleri var.
622
01:02:58,760 --> 01:03:03,280
Belki de yunus çoktan ölüp
kıyıya vurmuştu, sadece temizlediler.
623
01:03:03,920 --> 01:03:05,840
Eti kemikten ayırıp yediler.
624
01:03:10,720 --> 01:03:15,160
Neandertaller Avrupa'da
bizden daha uzun süre yaşadılar.
625
01:03:15,160 --> 01:03:16,240
Orası kesin.
626
01:03:23,960 --> 01:03:29,080
Bence bu, zeki olduklarını
ve çevrelerini anladıklarını gösteriyor.
627
01:03:34,240 --> 01:03:36,920
Bu anlamda son derece başarılıydılar.
628
01:03:42,840 --> 01:03:46,720
Neandertaller insandı. Dirençliydiler.
629
01:03:46,720 --> 01:03:48,520
Bize çok benziyorlardı.
630
01:03:49,160 --> 01:03:51,720
Ama bir gün her şey sona erdi.
631
01:03:55,120 --> 01:03:58,040
Aniden yok olmaları
gizemi daha da artırıyor.
632
01:03:58,880 --> 01:04:04,360
Sonuçta, Cebelitarık Neandertalleri
bu kadar uzun süre dayanmayı başardıysa
633
01:04:05,200 --> 01:04:06,800
ne oldu da yok oldular?
634
01:04:07,680 --> 01:04:11,960
Buz Devri deyince havanın soğuması
anlaşılıyor, tabii ki bu yanlış değil.
635
01:04:11,960 --> 01:04:14,040
Ama aynı zamanda kuraklık da oldu.
636
01:04:15,520 --> 01:04:20,640
Cebelitarık'taki Neandertalleri
vuran değişim,
637
01:04:20,640 --> 01:04:24,720
bence ağaçların yok olmasıydı.
638
01:04:30,040 --> 01:04:32,200
Ağaçlar neden önemli?
639
01:04:32,200 --> 01:04:36,280
Çünkü büyük avları
pusuya düşürebilmeyi sağlıyorlar.
640
01:04:41,320 --> 01:04:44,280
Zamanla vücut yapıları
641
01:04:44,280 --> 01:04:48,360
tabir caizse güreşçi gibi olmuştu.
642
01:04:48,360 --> 01:04:51,680
Mızrakla hayvanların üzerine
atlayabiliyor,
643
01:04:51,680 --> 01:04:54,320
mızrağı saplayıp öldürebiliyorlardı.
644
01:04:58,760 --> 01:05:02,040
Aniden o dünya kayboluyor
ve geniş düzlüklere dönüşüyor.
645
01:05:02,040 --> 01:05:05,600
Hayvanlara yaklaşamıyorsunuz
çünkü uzaktan fark ediyorlar.
646
01:05:10,160 --> 01:05:15,240
Gerçekleşen değişim o kadar hızlıydı ki
biyolojileri buna ayak uyduramadı.
647
01:05:29,680 --> 01:05:31,320
Sonlarını getiren bu oldu.
648
01:05:42,320 --> 01:05:45,760
Evrimin son noktasının
biz olduğumuzu düşünüyoruz,
649
01:05:45,760 --> 01:05:48,160
kendimizi hep böyle gördük.
650
01:05:48,160 --> 01:05:51,520
Neandertallere gelince,
biz hâlâ buradayız ama onlar yok
651
01:05:51,520 --> 01:05:53,520
çünkü biz onlardan daha iyiydik.
652
01:05:54,280 --> 01:06:00,840
Ama şu da var, çok iyi adapte olabilirsin,
bir gezegende çok başarılı olabilirsin,
653
01:06:00,840 --> 01:06:03,520
bizim şu anda
başarılı olmamız gibi mesela.
654
01:06:04,280 --> 01:06:08,200
Ama bu hikâye bize insan olmanın
başka yollarının da olduğunu
655
01:06:08,200 --> 01:06:10,960
ve bazen
başarısız olabileceğimizi anlatıyor.
656
01:06:15,840 --> 01:06:19,640
Her ne kadar şu anda başarılı olsak da
bunu bilmekte fayda var.
657
01:06:26,760 --> 01:06:29,480
Yaklaşık 40.000 yıl önce
658
01:06:29,480 --> 01:06:32,600
Neandertallerin sayıları
hızla azalmaya başladı.
659
01:06:33,280 --> 01:06:38,560
Sadece Cebelitarık'ta değil,
yaşadıkları tüm yerlerde.
660
01:06:42,520 --> 01:06:45,800
Bunun nedenlerinden biri
iklim değişikliğiydi.
661
01:06:48,560 --> 01:06:54,520
Bir başka nedense, başka bir türle
aralarındaki rekabetin artmasıydı.
662
01:06:59,480 --> 01:07:05,360
Bugün bile hepimiz küçük bir parça da olsa
Neandertal DNA'sı taşıyoruz.
663
01:07:09,320 --> 01:07:12,760
Uzun zaman önce yok olan
atalarımızdan miras.
664
01:07:16,840 --> 01:07:21,280
En az 100.000 yıl boyunca Homo Sapiensler
665
01:07:21,280 --> 01:07:25,760
dalgalar hâlinde
Afrika'dan Avrupa ve Asya'ya yayıldı.
666
01:07:29,360 --> 01:07:32,880
Yolda Neandertallerle de karşılaştılar.
667
01:08:03,280 --> 01:08:06,640
Bu karşılaşmaların bazıları
şiddet içermiş olabilir.
668
01:08:44,680 --> 01:08:49,680
Ama bazıları muhtemelen daha barışçıldı.
669
01:08:54,080 --> 01:08:59,160
Birbirlerinin insan olduğunu fark ettiler.
670
01:09:08,840 --> 01:09:10,960
Bu destansı yolculuklarda
671
01:09:10,960 --> 01:09:14,520
Homo Sapiensler Orta Doğu'dan da geçti.
672
01:09:17,480 --> 01:09:23,880
Şanidar Neandertallerinin
mezarlığının yakınlarından.
673
01:09:38,520 --> 01:09:42,920
Neandertal genleri
birçok Homo Sapiens'te mevcut.
674
01:09:46,240 --> 01:09:51,160
Gerçekten kuzen olduğumuza inanıyorum.
675
01:09:51,160 --> 01:09:53,920
Aynı kanı taşıyoruz.
676
01:09:53,920 --> 01:09:56,080
Atalarımız aynı.
677
01:10:04,800 --> 01:10:07,840
Arkeolojide bana en ilginç gelen
şeylerden biri de
678
01:10:07,840 --> 01:10:10,440
insanların farklı farklı olması.
679
01:10:12,600 --> 01:10:16,200
İnsanların iskeletlerine bakarak
680
01:10:16,200 --> 01:10:20,080
hayatları ve dünyadaki deneyimleri
hakkında bilgi edinebiliyoruz.
681
01:10:22,920 --> 01:10:24,400
Şanidar Z'yi çıkarırken
682
01:10:24,400 --> 01:10:28,800
yetişkin olduğunu düşündüren
bazı özelliklerini fark ettik
683
01:10:28,800 --> 01:10:32,160
ama kaç yaşında öldüğünü bilmiyorduk,
684
01:10:32,160 --> 01:10:34,440
cinsiyetini bilmiyorduk,
685
01:10:34,440 --> 01:10:37,600
hayatı hakkında da
pek bir şey bilmiyorduk.
686
01:10:40,680 --> 01:10:44,720
Şu anda bu tür soruları
cevaplamaya çalışıyoruz.
687
01:10:46,400 --> 01:10:51,200
Bu, sol radius kemiği.
Yani ön kol kemiklerinden biri.
688
01:10:52,480 --> 01:10:56,040
Bunun nispeten küçük bir birey olduğunu,
689
01:10:56,640 --> 01:11:02,400
yaklaşık bir buçuk, 1,55 ya da 1,60 metre
boyunda olduğunu söyleyebiliriz.
690
01:11:03,360 --> 01:11:05,920
Beş fit kadar yani.
691
01:11:08,400 --> 01:11:12,640
Burada alt çenenin, mandibulanın
bir kısmı var, üzerinde dişler de var.
692
01:11:12,640 --> 01:11:15,960
Dikkat çeken önemli bir nokta,
bu dişlerin çoğunun,
693
01:11:15,960 --> 01:11:19,760
özellikle de ön dişlerin
aşırı derecede aşınmış olması.
694
01:11:20,760 --> 01:11:25,760
Bu dişlerin hepsinde
diş minesi tamamen aşınmış.
695
01:11:27,040 --> 01:11:30,640
Dişleri bu kadar aşınmış bir Neandertal'in
696
01:11:30,640 --> 01:11:32,640
40 ila 50 yaşları arasında,
697
01:11:33,400 --> 01:11:36,920
nispeten yaşlı bir birey
olması gerektiğini biliyoruz.
698
01:11:42,280 --> 01:11:46,280
Bireyin cinsiyetini
iskeletten tespit etmek mümkün.
699
01:11:47,720 --> 01:11:50,880
Proteomik denen bir teknik kullandık.
700
01:11:50,880 --> 01:11:55,040
Yani diş minesindeki
bazı proteinleri analiz ettik.
701
01:11:55,040 --> 01:12:01,320
Çünkü biliyoruz ki diş minesi oluşurken
üretilen proteinlerden biri
702
01:12:01,320 --> 01:12:05,560
X kromozomu ya da Y kromozomu
olmasına göre
703
01:12:05,560 --> 01:12:08,720
farklı şekillerde kodlanıyor.
704
01:12:11,200 --> 01:12:15,360
Bundan yola çıkarak bu bireyin
kadın olduğunu söyleyebiliyoruz.
705
01:12:21,640 --> 01:12:25,760
Çoğu zaman Neandertalleri
erkek olarak düşünürüz
706
01:12:25,760 --> 01:12:30,560
ya da erkek davranışının
bazı yönlerine odaklanırız.
707
01:12:32,800 --> 01:12:37,120
Bu, Neandertal toplumunu
daha iyi anlamamız için
708
01:12:37,120 --> 01:12:38,440
çok iyi bir fırsat.
709
01:12:45,120 --> 01:12:47,960
Bence bu Neandertal kadınının
710
01:12:47,960 --> 01:12:52,440
yaşarken nasıl göründüğünü gösterecek
bir rekonstrüksiyon
711
01:12:52,440 --> 01:12:55,280
çok heyecan verici olacak.
712
01:12:57,040 --> 01:13:00,520
- Evet Doktor Pomeroy.
- Görelim hadi.
713
01:13:01,920 --> 01:13:03,680
Bir tanesi hazırlanmış bile.
714
01:13:04,880 --> 01:13:05,880
Evet.
715
01:13:13,440 --> 01:13:14,760
Şuradan başlıyorum.
716
01:13:21,720 --> 01:13:23,120
- Vay canına.
- Vay be.
717
01:13:26,600 --> 01:13:28,120
- Evet.
- Evet.
718
01:13:28,800 --> 01:13:31,880
İnanılmaz, çevirelim de herkes görsün.
719
01:13:33,040 --> 01:13:33,960
Vay be.
720
01:13:36,440 --> 01:13:37,600
Bana bakıyor.
721
01:13:37,600 --> 01:13:41,120
Evet, öyle.
Onunla en çok zaman geçiren sendin.
722
01:13:42,120 --> 01:13:44,720
- Burnunu hatırlarsın.
- Evet.
723
01:13:45,560 --> 01:13:47,080
- İnanılmaz.
- Evet.
724
01:13:47,080 --> 01:13:52,360
Yüz ifadesini ilginç yapmışlar,
duygularını yansıtıyor.
725
01:13:52,360 --> 01:13:56,000
Bence bu tür rekonstrüksiyonların
güzel yanı bu.
726
01:13:56,000 --> 01:13:59,600
Bazıları biraz eleştirel yaklaşıyor,
727
01:13:59,600 --> 01:14:02,200
"Neye benzediklerini bilemeyiz" diyorlar.
728
01:14:02,200 --> 01:14:05,960
Birtakım varsayımların
yapılması gerekiyor, doğru.
729
01:14:05,960 --> 01:14:12,240
Ama bence karşımızdakinin
insan olduğunu böyle daha iyi anlıyoruz.
730
01:14:17,840 --> 01:14:21,560
İnsan olmanın ne demek olduğunu
gösteriyor, değil mi?
731
01:14:21,560 --> 01:14:24,760
Neandertal insanı olmanın
ne anlama geldiğini.
732
01:14:24,760 --> 01:14:27,080
Bir şekilde bu kişinin,
733
01:14:27,840 --> 01:14:31,120
nasıl desem, yaşam öyküsünden
bir şeyler hissediyoruz.
734
01:14:39,280 --> 01:14:42,160
Bilgi ve tecrübeleri sayesinde...
735
01:14:42,160 --> 01:14:44,880
{\an8}ŞANİDAR Z
736
01:14:44,880 --> 01:14:48,440
{\an8}...iyi yerlerin nerede olduğunu
yaşlılar bilirdi.
737
01:14:51,880 --> 01:14:55,080
İster sadece kafasında olsun
738
01:14:55,080 --> 01:14:58,080
isterse de
şarkılar ve hikâyeler aracılığıyla
739
01:14:58,080 --> 01:15:03,840
çocukları ve torunlarıyla paylaştığı
bir şey olsun,
740
01:15:03,840 --> 01:15:06,680
o bilgi grup için çok önemli olurdu.
741
01:15:08,280 --> 01:15:12,440
Bu, "medeniyetin başlangıcı" nitelemesini
742
01:15:13,280 --> 01:15:18,200
ilk kez bir binanın inşa edilmesinden
vesaire daha fazla hak ediyor.
743
01:15:23,440 --> 01:15:27,520
Muhtemelen bir tür bilgi deposu
işlevi görüyordu,
744
01:15:27,520 --> 01:15:31,680
bilginin gelecek nesillere aktarılmasında
önemli bir rolü vardı.
745
01:15:31,680 --> 01:15:35,600
Bugün, 75.000 yıl sonra bile
746
01:15:36,880 --> 01:15:39,680
hâlâ ondan bir şeyler öğreniyoruz.
747
01:15:55,320 --> 01:15:59,560
Şanidar Mağarası bize
Neandertaller hakkında çok şey öğretti,
748
01:16:00,240 --> 01:16:02,040
öğretmeye de devam ediyor.
749
01:16:07,160 --> 01:16:11,800
Ama aynı zamanda insan olmanın
ne demek olduğunu düşünmemizi de sağladı.
750
01:16:15,960 --> 01:16:19,320
Birbirimize şefkat göstermek gibi şeyler.
751
01:16:22,400 --> 01:16:24,480
Ya da ölümle nasıl başa çıktığımız.
752
01:16:27,280 --> 01:16:30,280
Kaçınılmaz olarak
hepimizin başına gelecek.
753
01:16:38,720 --> 01:16:41,280
Şu anda anlık bir fotoğraf çekiyoruz.
754
01:16:41,280 --> 01:16:46,120
Muhteşem, detaylı bir fotoğraf
ama resmin tamamını henüz göremiyoruz.
755
01:16:46,120 --> 01:16:49,720
"İnsan olmak"tan ve "insanlık"tan
ne anladığımızla ilgili...
756
01:16:52,240 --> 01:16:56,960
...keşfedilecek daha çok şey var.
757
01:18:56,040 --> 01:18:59,680
{\an8}Alta yazı çevirmeni: Salih Bayram