1
00:00:02,000 --> 00:00:07,000
Downloaded from
YTS.MX
2
00:00:08,000 --> 00:00:13,000
Official YIFY movies site:
YTS.MX
3
00:00:34,040 --> 00:00:37,440
Πολύ παλιά,
οι πεδιάδες της ανατολικής Αφρικής
4
00:00:37,440 --> 00:00:40,440
ήταν το σπίτι των μακρινών μας προγόνων.
5
00:00:47,000 --> 00:00:51,080
Για άγνωστους λόγους, κάποιοι πρόγονοι
6
00:00:51,680 --> 00:00:55,280
αποφάσισαν να φύγουν και ταξίδεψαν βόρεια
7
00:00:55,880 --> 00:00:59,080
και έγιναν οι Νεάντερταλ.
8
00:01:04,840 --> 00:01:07,080
Ο αριθμός τους αυξανόταν με τον καιρό.
9
00:01:09,680 --> 00:01:15,200
Τα εδάφη τους κάλυπταν από τη Ρωσία
μέχρι τις ακτές του Ατλαντικού.
10
00:01:21,160 --> 00:01:25,480
{\an8}Μικρές ομάδες που περιφέρονταν
σε αχανείς εκτάσεις έρημης γης.
11
00:01:30,400 --> 00:01:36,040
Επέζησαν παρά τις δυσκολίες
για πάνω από 300.000 χρόνια,
12
00:01:36,800 --> 00:01:38,200
μέχρι που, ξαφνικά,
13
00:01:39,360 --> 00:01:40,480
εξαφανίστηκαν.
14
00:01:45,320 --> 00:01:49,200
{\an8}Τα λείψανά τους διατηρήθηκαν
μόνο σε ελάχιστα σημεία.
15
00:01:50,000 --> 00:01:52,120
Ένα από τα πιο σημαντικά σημεία
16
00:01:53,000 --> 00:01:54,960
βρίσκεται στη Μέση Ανατολή,
17
00:01:55,560 --> 00:01:58,040
ένας αρχαιολογικός θησαυρός
18
00:01:58,040 --> 00:02:01,080
{\an8}κρυμμένος βαθιά στα βουνά του Κουρδιστάν,
19
00:02:02,000 --> 00:02:03,960
{\an8}στο σπήλαιο Σανιντάρ.
20
00:02:09,440 --> 00:02:11,080
Το σπήλαιο Σανιντάρ
21
00:02:11,080 --> 00:02:16,800
θεωρείται ένα από τα πιο σημαντικά σπήλαια
στον κόσμο
22
00:02:17,760 --> 00:02:20,840
για την εποχή των Νεάντερταλ
και του Χόμο Σάπιενς.
23
00:02:21,640 --> 00:02:27,640
Σε ένα μέρος όπου πάντα υπήρχε ζωή,
24
00:02:27,640 --> 00:02:30,640
ίσως βρούμε απαντήσεις σε ερωτήματα.
25
00:02:31,640 --> 00:02:34,240
Ερωτήματα που ακόμα αποτελούν μυστήρια.
26
00:02:37,320 --> 00:02:39,800
Ποιοι ήταν οι Νεάντερταλ;
27
00:02:41,160 --> 00:02:44,600
Ποιος ήταν ο λόγος
της μακροχρόνιας ακμής τους;
28
00:02:45,800 --> 00:02:50,240
Και γιατί εξαφανίστηκαν τελικά;
29
00:02:51,760 --> 00:02:55,720
ΤΑ ΜΥΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΝΕΑΝΤΕΡΤΑΛ
30
00:03:20,200 --> 00:03:23,280
Το Σανιντάρ βρίσκεται
στους πρόποδες του Μπράντοστ,
31
00:03:23,280 --> 00:03:26,240
αλλά η λέξη πρόποδες
δεν δίνει την πραγματική εικόνα.
32
00:03:28,680 --> 00:03:32,680
Είναι ορεινό το τοπίο,
με απόκρημνες βουνοκορφές.
33
00:03:35,160 --> 00:03:39,640
Το σπήλαιο Σανιντάρ εντυπωσιάζει
λόγω του μεγέθους και της κλίμακάς του.
34
00:03:42,280 --> 00:03:46,480
Η πρόσβαση γίνεται από χαμηλά.
Είναι απίστευτα εντυπωσιακό.
35
00:03:50,240 --> 00:03:51,800
Είναι πολύ μεγάλο.
36
00:03:51,800 --> 00:03:55,400
Έχει μεγάλο στόμιο,
και γι' αυτό είναι φωτεινό.
37
00:03:57,440 --> 00:04:01,000
Πετούν πετροχελίδονα από πάνω σου,
38
00:04:01,000 --> 00:04:04,240
οι αετοί κόβουν βόλτες
και οι λύκοι αλυχτούν τη νύχτα.
39
00:04:04,240 --> 00:04:06,760
Είναι καταπληκτικό το μέρος.
40
00:04:08,800 --> 00:04:13,880
{\an8}Είναι πολύ ξεχωριστό για μένα
το ότι κάνω εγώ τις ανασκαφές εκεί.
41
00:04:13,880 --> 00:04:16,200
{\an8}ΔΡ ΕΜΑ ΠΟΜΕΡΟΪ
ΠΑΛΑΙΟΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΟΣ
42
00:04:17,760 --> 00:04:21,160
Η Έμα είναι μέλος μιας ομάδας
Βρετανών αρχαιολόγων
43
00:04:21,160 --> 00:04:25,680
που κλήθηκαν να εργαστούν στο σπήλαιο
από Κούρδους συναδέλφους.
44
00:04:27,640 --> 00:04:32,400
Το σπήλαιο Σανιντάρ είναι εμβληματικό
στην ιστορία των Νεάντερταλ,
45
00:04:33,200 --> 00:04:37,200
και έχει διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο
στη αναθεώρησή μας
46
00:04:37,200 --> 00:04:39,400
για όσα υποθέτουμε ότι έκαναν,
47
00:04:39,400 --> 00:04:42,000
για το πώς ήταν και τις ικανότητές τους.
48
00:04:43,960 --> 00:04:46,120
Σκοπός του νέου έργου
49
00:04:46,120 --> 00:04:51,760
είναι η χρήση όλου του εύρους
της αρχαιολογικής επιστήμης,
50
00:04:51,760 --> 00:04:55,240
ώστε να ρίξουμε φως
στη συμπεριφορά των Νεάντερταλ.
51
00:04:57,840 --> 00:05:02,080
Η τάφρος δεν είχε ανασκαφεί ξανά
από τη δεκαετία του '60.
52
00:05:02,600 --> 00:05:03,960
Από τότε,
53
00:05:03,960 --> 00:05:10,120
η ιδέα που είχαμε για τους προγόνους μας
έχει αλλάξει αρκετά.
54
00:05:11,600 --> 00:05:13,280
Σήμερα με τον όρο Νεάντερταλ
55
00:05:13,280 --> 00:05:16,560
περιγράφουμε κάποιον
που είναι κάπως χαζός.
56
00:05:16,560 --> 00:05:19,760
Είναι υποτιμητικός όρος
στην καθομιλουμένη,
57
00:05:19,760 --> 00:05:21,680
λέμε "Τι Νεάντερταλ που είναι".
58
00:05:21,680 --> 00:05:27,160
Αρχαιολογικά, πλησιάζουν όλο και πιο πολύ
στον Χόμο Σάπιενς,
59
00:05:27,160 --> 00:05:30,360
{\an8}και η αναθεώρηση αυτή οφείλεται
στη δουλειά που έκανε...
60
00:05:30,360 --> 00:05:33,520
{\an8}ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΓΚΡΑΜ ΜΠΑΡΚΕΡ
ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΕΡΓΟΥ ΣΑΝΙΝΤΑΡ
61
00:05:33,520 --> 00:05:36,080
{\an8}ο Ραλφ Σολέκι εδώ στο σπήλαιο Σανιντάρ.
62
00:05:40,360 --> 00:05:42,840
ΙΡΑΚ
63
00:05:42,840 --> 00:05:46,320
{\an8}Ο Ραλφ Σολέκι γεννήθηκε το 1917.
64
00:05:46,320 --> 00:05:48,840
Πέθανε πρόσφατα σε μεγάλη ηλικία.
65
00:05:49,360 --> 00:05:51,200
Απίστευτα σκληρός άνθρωπος.
66
00:05:53,320 --> 00:05:56,160
Στεκόταν σε νάρκη στον Β' Παγκόσμιο
67
00:05:56,160 --> 00:05:58,240
και επέζησε από θαύμα.
68
00:06:00,840 --> 00:06:04,160
Ήταν ένας αξιόλογος άνθρωπος.
69
00:06:05,800 --> 00:06:09,080
Δεν ξέρω ακριβώς
πώς άκουσε για το Σανιντάρ,
70
00:06:10,120 --> 00:06:16,800
{\an8}αλλά ήρθε και εργάστηκε εδώ
για πέντε σεζόν μεταξύ του 1951 και 1960.
71
00:06:23,200 --> 00:06:24,880
Έφτιαξε μια τάφρο
72
00:06:24,880 --> 00:06:28,720
που κάλυπτε
σχεδόν όλο το έδαφος του σπηλαίου.
73
00:06:35,440 --> 00:06:38,160
Το μέρος έγινε τόσο γνωστό
74
00:06:38,160 --> 00:06:42,960
επειδή ανακάλυψε δέκα Νεάντερταλ,
άντρες, γυναίκες και παιδιά.
75
00:06:55,680 --> 00:06:58,960
{\an8}ΑΜΠΝΤΟΥΛΑΧ ΜΠΑΡΖΑΝΙ
76
00:06:58,960 --> 00:07:00,720
Εκείνο τον καιρό
77
00:07:01,760 --> 00:07:03,760
ήμασταν νέοι.
78
00:07:07,320 --> 00:07:09,640
Εγώ ήμουν κάπου
79
00:07:11,080 --> 00:07:12,880
στα 17 με 18 χρονών.
80
00:07:16,800 --> 00:07:18,800
Ο καθηγητής μάς τα έδειξε όλα.
81
00:07:21,400 --> 00:07:24,400
Αφαιρέθηκαν πολλές και μεγάλες πέτρες
από τη σπηλιά.
82
00:07:25,040 --> 00:07:26,480
Με εκρηκτικά.
83
00:07:35,360 --> 00:07:39,560
Βρήκαν σκελετούς Νεάντερταλ.
Ήταν μεγάλη υπόθεση.
84
00:07:42,920 --> 00:07:46,760
Είχαν χοντρά οστά.
85
00:07:47,440 --> 00:07:49,760
Είχαν μεγάλο κεφάλι.
86
00:07:53,160 --> 00:07:54,000
Τα χέρια τους,
87
00:07:55,600 --> 00:07:57,760
όλα τους ήταν εντυπωσιακά.
88
00:07:59,200 --> 00:08:03,000
Ήταν η πρώτη μεγάλη ανακάλυψη του Σολέκι.
89
00:08:03,720 --> 00:08:06,320
Την ονόμασε Σανιντάρ 1.
90
00:08:07,240 --> 00:08:11,320
Ένας σκελετός από ένα είδος
πολύ διαφορετικό από το δικό μας.
91
00:08:16,400 --> 00:08:19,000
Έχουν πιο έντονα χαρακτηριστικά.
92
00:08:19,000 --> 00:08:21,920
Μεγάλα υπερόφρυα τόξα,
διαφορετικό σχήμα κρανίου.
93
00:08:21,920 --> 00:08:23,680
Εμείς έχουμε στρογγυλό κρανίο.
94
00:08:23,680 --> 00:08:25,240
Είναι κοντόχοντροι.
95
00:08:26,400 --> 00:08:30,280
Υποθέτουμε ότι μιλούσαν κάποια γλώσσα.
96
00:08:32,240 --> 00:08:33,960
Όσο περισσότερα μαθαίνουμε,
97
00:08:33,960 --> 00:08:37,000
τόσο πιο ξεκάθαρο γίνεται
ότι ήταν πιο περίπλοκοι
98
00:08:37,000 --> 00:08:40,000
απ' όσο νομίζαμε πριν από 40, 50 χρόνια.
99
00:08:44,680 --> 00:08:47,360
Το αποκαλούμε δέντρο της ζωής.
100
00:08:48,240 --> 00:08:50,080
Ο κάθε άνθρωπος και το κάθε ζώο
101
00:08:50,920 --> 00:08:54,080
αποτελεί ένα κλαδί
σ' αυτό το δέντρο της ζωής.
102
00:08:54,840 --> 00:08:58,880
{\an8}ΑΜΠΝΤΟΥΛΑΧΑΜΠ ΣΟΥΛΕΪΜΑΝ ΧΑΣΑΝ
ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ ΚΑΙ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ
103
00:08:58,880 --> 00:09:03,800
Εμείς αποτελούμε ένα κλαδί
και οι Νεάντερταλ ένα άλλο.
104
00:09:06,080 --> 00:09:08,640
Κάποια στιγμή στον χρόνο χωριστήκαμε.
105
00:09:10,560 --> 00:09:12,880
Νιώθω πραγματικά
106
00:09:13,440 --> 00:09:17,960
ότι κάθομαι πάνω στα λείψανα
κάποιου ξαδέρφου μου.
107
00:09:24,800 --> 00:09:29,160
Αυτήν τη στιγμή είμαστε τεσσεράμισι μέτρα
από την επιφάνεια της σπηλιάς.
108
00:09:29,840 --> 00:09:32,600
Άρα, μιλάμε για 45.000 χρόνια πριν.
109
00:09:33,280 --> 00:09:35,840
Είναι το επίπεδο στο οποίο έχουμε
110
00:09:35,840 --> 00:09:38,680
τον ενταφιασμό ή την εναπόθεση
του Σανιντάρ 1.
111
00:09:41,600 --> 00:09:46,040
{\an8}ΣΑΝΙΝΤΑΡ 1
112
00:09:46,800 --> 00:09:50,000
{\an8}ΑΠΕΒΙΩΣΕ ΠΡΙΝ ΑΠΟ 45.000 ΧΡΟΝΙΑ
113
00:09:50,920 --> 00:09:54,080
Είχε ένα τραύμα δεξιά στο κεφάλι...
114
00:09:58,800 --> 00:10:00,600
αλλά και στο αριστερό μάτι,
115
00:10:00,600 --> 00:10:03,240
που μπορεί να τον άφησε και τυφλό,
116
00:10:03,240 --> 00:10:06,120
και ίσως να συνδέεται
με άλλους τραυματισμούς.
117
00:10:18,760 --> 00:10:21,520
Το δεξί του χέρι ήταν παράλυτο...
118
00:10:24,600 --> 00:10:29,480
και είχε σπάσει το δεξί του χέρι
σε πάνω από ένα σημείο,
119
00:10:29,480 --> 00:10:30,680
αλλά φαίνεται
120
00:10:30,680 --> 00:10:34,560
ότι το κάτω μέρος είχε αφαιρεθεί
είτε σκόπιμα είτε από ατύχημα.
121
00:10:34,560 --> 00:10:38,120
Βασικά, δεν είχε δεξί χέρι
από τον αγκώνα και κάτω.
122
00:10:40,720 --> 00:10:45,040
Είχε κι άλλους τραυματισμούς.
Είχε σοβαρή αρθρίτιδα στο γόνατο.
123
00:10:50,000 --> 00:10:52,240
Κατάγματα στο πόδι.
124
00:10:54,800 --> 00:10:57,520
Το κυνήγι, για παράδειγμα,
125
00:10:57,520 --> 00:11:00,880
ίσως να μην μπορούσε να κυνηγήσει,
126
00:11:00,880 --> 00:11:03,640
αλλά είχε ζήσει
σχετικά μέχρι τα γηρατειά του.
127
00:11:12,400 --> 00:11:15,760
Η καινούρια ανακάλυψη ήταν σημαντική.
128
00:11:20,600 --> 00:11:24,000
Η ανακάλυψη του Σανιντάρ 1
ήταν τεράστια αλλαγή,
129
00:11:24,000 --> 00:11:25,920
επειδή υπονοούσε την πιθανότητα
130
00:11:25,920 --> 00:11:30,200
να υπήρχε φροντίδα και συμπόνοια
στην κοινωνία των Νεάντερταλ.
131
00:11:32,440 --> 00:11:36,520
Βρήκαμε τεκμήρια
ενός σοβαρά τραυματισμένου ατόμου
132
00:11:36,520 --> 00:11:39,320
που δεχόταν φροντίδα από τους γύρω του.
133
00:11:47,120 --> 00:11:50,280
Αμέσως μετά, ο Σολέκι
έφερε στο φως ακόμα ένα λείψανο
134
00:11:50,280 --> 00:11:53,600
με εξίσου εντυπωσιακή ιστορία.
135
00:11:53,600 --> 00:11:57,920
{\an8}ΣΑΝΙΝΤΑΡ 3
136
00:11:59,960 --> 00:12:04,360
{\an8}ΑΠΕΒΙΩΣΕ ΠΡΙΝ ΑΠΟ 45.000 ΧΡΟΝΙΑ
137
00:12:06,080 --> 00:12:09,480
Ο Σανιντάρ 3
ήταν ακόμη ένας ενήλικας άντρας,
138
00:12:10,400 --> 00:12:12,600
κι αυτός με τραυματισμούς,
139
00:12:12,600 --> 00:12:16,800
μεταξύ αυτών ένας σοβαρός τραυματισμός
στα πλευρά.
140
00:12:17,920 --> 00:12:22,080
Μια έντονη υπενθύμιση για τη βίαιη φύση
της νεολιθικής ζωής.
141
00:12:35,480 --> 00:12:40,400
Βρέθηκαν κι άλλα αντικείμενα
σε άλλα μέρη του σπηλαίου,
142
00:12:40,400 --> 00:12:43,680
τα οποία δίνουν στοιχεία
για την τύχη του Σανιντάρ 3.
143
00:12:44,840 --> 00:12:48,120
{\an8}Αυτά είναι κάποια από τα τέχνεργα
του Σανιντάρ.
144
00:12:49,080 --> 00:12:53,280
Αυτό το μεγάλο κομμάτι
είναι ένας πυρήνας, μία λίθος.
145
00:12:53,280 --> 00:12:56,720
Είναι στρογγυλές πέτρες,
ίσως από το ποτάμι.
146
00:12:56,720 --> 00:13:00,080
Ο Νεάντερταλ το μάζεψε
με σκοπό να αφαιρέσει κομμάτια,
147
00:13:00,680 --> 00:13:02,680
είτε για να το κάνει εργαλείο,
148
00:13:02,680 --> 00:13:06,840
ή να κάνει εργαλείο τα κομματάκια του,
τα θραύσματα.
149
00:13:06,840 --> 00:13:10,480
Όλα αυτά βρίσκονται στον ποταμό Ζαμπ,
τρία χιλιόμετρα μακριά.
150
00:13:20,840 --> 00:13:24,000
Προσπαθώ να δημιουργήσω αιχμή.
151
00:13:24,960 --> 00:13:26,640
Αυτό που κάνω, στην ουσία,
152
00:13:27,880 --> 00:13:29,360
είναι να χτυπάω στην άκρη
153
00:13:30,800 --> 00:13:33,040
για να βγάλω μικρότερα κομμάτια.
154
00:13:33,040 --> 00:13:35,800
Κι έτσι, το ακονίζω.
155
00:13:40,400 --> 00:13:41,920
Δεν έχω αφαιρέσει πολύ,
156
00:13:41,920 --> 00:13:44,960
αλλά ήδη βλέπουμε
ότι έγινε αρκετά αιχμηρό.
157
00:13:46,440 --> 00:13:48,200
Αυτή η αιχμή
158
00:13:48,200 --> 00:13:51,400
μου πήρε πέντε με έξι λεπτά για να γίνει.
159
00:13:52,440 --> 00:13:54,920
Σε επιδέξια χέρια
αυτό είναι θανάσιμο όπλο,
160
00:13:54,920 --> 00:13:57,040
όταν κάποιος ξέρει τι κάνει
161
00:13:57,040 --> 00:13:58,440
και τι κρατάει.
162
00:14:22,040 --> 00:14:24,880
Ένα ενδιαφέρον στοιχείο του Σανιντάρ 3
163
00:14:24,880 --> 00:14:27,080
είναι το διατρητικό τραύμα.
164
00:14:30,840 --> 00:14:36,080
Αυτό υποδεικνύει ότι η αιχμή του δόρατος
165
00:14:36,080 --> 00:14:38,560
χώθηκε βαθιά στον θωρακικό κλωβό.
166
00:14:38,560 --> 00:14:42,640
Ίσως και να τρύπησε τον πνεύμονα
και να προκάλεσε πνευμοθώρακα.
167
00:15:14,400 --> 00:15:17,440
Το τραύμα συνάδει με βλήμα.
168
00:15:21,520 --> 00:15:24,160
Κάτι σαν δόρυ που εκτοξεύθηκε.
169
00:15:33,760 --> 00:15:35,640
Ίσως ήταν ατύχημα στο κυνήγι.
170
00:15:37,040 --> 00:15:39,680
Ίσως ήταν ένα βίαιο επεισόδιο μεταξύ τους.
171
00:15:44,400 --> 00:15:46,920
Το σίγουρο είναι ότι υπήρχε το τραύμα
172
00:15:46,920 --> 00:15:49,240
και ότι επέζησε κάποιο διάστημα.
173
00:15:50,480 --> 00:15:53,640
Αυτό υποδεικνύει ότι δέχτηκε φροντίδα
174
00:15:53,640 --> 00:15:56,000
για να ξεπεράσει τον τραυματισμό.
175
00:16:03,360 --> 00:16:08,920
Παρότι σοβαρά τραυματισμένοι,
φαίνεται ότι οι Σανιντάρ 3 και 1
176
00:16:08,920 --> 00:16:11,840
δέχτηκαν φροντίδα από τους γύρω τους.
177
00:16:17,160 --> 00:16:20,960
Ήταν μια νέα και επαναστατική οπτική
για τη ζωή των Νεάντερταλ.
178
00:16:22,880 --> 00:16:26,600
Βρέθηκαν κι άλλα τεκμήρια
για τη συμπεριφορά τους και αλλού,
179
00:16:26,600 --> 00:16:30,640
σε ένα σπήλαιο μακριά,
βορειοδυτικά του Σανιντάρ.
180
00:16:31,360 --> 00:16:37,680
ΖΑΓΚΡΕΜΠ, ΚΡΟΑΤΙΑ
181
00:16:42,280 --> 00:16:45,400
Το κάθε νέο στοιχείο για τους Νεάντερταλ
182
00:16:46,560 --> 00:16:49,920
υποδεικνύει πόσο ανθρώπινοι ήταν.
183
00:16:56,200 --> 00:16:59,360
Η συμπεριφορά τους
ήταν διαφορετική από τη δική μας.
184
00:17:02,480 --> 00:17:05,840
Ζούσαν σε έναν εντελώς διαφορετικό κόσμο
από τον δικό μας.
185
00:17:21,880 --> 00:17:24,760
Αυτό είναι ένα κομμάτι
της συλλογής Κράπινα.
186
00:17:27,520 --> 00:17:31,360
Είναι κάπου 130.000 ετών
187
00:17:31,360 --> 00:17:36,040
και είναι η μεγαλύτερη συλλογή
των Νεάντερταλ που βρέθηκε στον ίδιο χώρο.
188
00:17:40,400 --> 00:17:46,360
Υπολογίζουμε κάπου στους 80 Νεάντερταλ.
189
00:17:47,840 --> 00:17:50,160
Δεν ήταν θαμμένα ολόκληρα τα σώματα.
190
00:17:50,160 --> 00:17:54,880
Βρήκαμε κομμάτια του καθένα.
191
00:17:54,880 --> 00:17:56,760
Είναι πολύ ασυνήθιστο αυτό.
192
00:17:57,560 --> 00:17:58,760
{\an8}ΝΤΑΒΟΡΚΑ ΡΑΝΤΟΒΤΣΙΤΣ
193
00:17:58,760 --> 00:18:02,040
{\an8}ΦΡΟΝΤΙΣΤΡΙΑ ΣΥΛΛΟΓΗΣ ΚΡΑΠΙΝΑ
ΜΟΥΣΕΙΟ ΦΥΣΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ
194
00:18:06,640 --> 00:18:12,040
Στα οστά της συλλογής Κράπινα,
στο κρανίο και στο υπόλοιπο σώμα,
195
00:18:12,040 --> 00:18:16,440
βλέπουμε πολλές χαρακιές
που έγιναν από ανθρώπινο παράγοντα.
196
00:18:23,560 --> 00:18:27,640
Αυτή είναι κνήμη, και υπάρχει περίπτωση
197
00:18:27,640 --> 00:18:30,920
το κάταγμα να προκλήθηκε σκόπιμα
με χτύπημα.
198
00:18:32,880 --> 00:18:38,000
Βλέπουμε εδώ χαρακιές
και κάποια άλλα σημάδια.
199
00:18:39,240 --> 00:18:43,920
Ένας λόγος να χτυπήσεις ένα μακρύ οστό
200
00:18:43,920 --> 00:18:48,480
είναι το ότι περιέχει μυελό των οστών.
201
00:18:52,120 --> 00:18:58,400
Αυτή είναι περόνη
με άλλα ενδιαφέροντα σημάδια
202
00:18:58,400 --> 00:19:00,080
στην επιφάνεια του οστού.
203
00:19:01,240 --> 00:19:04,600
Πιθανόν να έγιναν όταν κάποιος αφαιρούσε
204
00:19:04,600 --> 00:19:10,040
τη σάρκα ή τον μυϊκό ιστό από το οστό.
205
00:19:10,040 --> 00:19:12,960
Όπως ακριβώς θα έκανε κάποιος
206
00:19:12,960 --> 00:19:16,160
την ώρα που έτρωγε κοτόπουλο με κόκαλο.
207
00:19:28,040 --> 00:19:33,040
Όταν ακούς ότι έτρωγαν ο ένας τον άλλον,
αμέσως σοκάρεσαι.
208
00:19:38,680 --> 00:19:42,360
Και έρχεται το ερώτημα
"Τι είδους κανιβαλισμός;"
209
00:19:43,560 --> 00:19:45,080
Τι σήμαινε γι' αυτούς;
210
00:20:03,160 --> 00:20:06,880
Κοίτα εδώ,
κόβει σαν κανονικό μαχαίρι κουζίνας.
211
00:20:08,800 --> 00:20:11,120
- Γίνεται αβίαστα.
- Ναι, πανεύκολα.
212
00:20:11,840 --> 00:20:13,040
{\an8}ΔΡ ΑΝΚΙΣΑ ΟΡΟΣ ΣΡΣΕΝ
213
00:20:13,040 --> 00:20:16,080
{\an8}ΕΡΕΥΝΗΤΡΙΑ ΚΡΟΑΤΙΚΗΣ ΑΚΑΔΗΜΙΑΣ
ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΚΑΙ ΤΕΧΝΩΝ
214
00:20:16,080 --> 00:20:22,120
Με την αναπαράσταση των εργαλείων
και των εργασιών
215
00:20:22,120 --> 00:20:25,600
προσπαθούμε να μπούμε στο μυαλό
αυτών των ανθρώπων
216
00:20:25,600 --> 00:20:29,920
και βλέπουμε τις σκέψεις που έκαναν.
217
00:20:30,800 --> 00:20:34,000
Το διαφορετικό είναι ότι κάνουμε χαρακιές
218
00:20:34,000 --> 00:20:36,920
κοντά στις αρθρώσεις.
219
00:20:36,920 --> 00:20:40,400
Το παράξενο με τα λείψανα στην Κράπινα
220
00:20:40,400 --> 00:20:43,960
είναι ότι βρέθηκαν
κατά μήκος των μακριών οστών.
221
00:20:43,960 --> 00:20:47,160
Λες και κάποιος το έξυνε παρατεταμένα.
222
00:20:47,160 --> 00:20:48,080
Ναι.
223
00:20:49,320 --> 00:20:54,240
Δεν μπορώ να φανταστώ
να το κάνω αυτό σε κάποιον που γνωρίζω.
224
00:21:00,360 --> 00:21:04,520
Αυτό είναι το περίφημο κρανίο Κράπινα 3.
225
00:21:05,560 --> 00:21:11,440
Είναι το πιο ολοκληρωμένο δείγμα κρανίου
226
00:21:11,440 --> 00:21:16,160
σε ολόκληρη τη συλλογή
και το μοναδικό που έχει πρόσωπο.
227
00:21:21,200 --> 00:21:24,040
Πιστεύουμε ότι ανήκε σε γυναίκα.
228
00:21:24,040 --> 00:21:27,240
Μια νεαρή Νεάντερταλ γύρω στα 20.
229
00:21:28,960 --> 00:21:31,680
Το ενδιαφέρον είναι ότι στο μετωπιαίο οστό
230
00:21:31,680 --> 00:21:36,640
υπάρχουν κάπου στις 40 χαρακιές.
231
00:21:40,360 --> 00:21:43,000
Υπάρχει αποφασιστικότητα
232
00:21:43,000 --> 00:21:47,800
για να κάνεις 40 χαρακιές αργά,
τη μία κοντά στην άλλη.
233
00:21:48,960 --> 00:21:51,320
Ακόμα κι αν κατανάλωσαν αυτά τα οστά,
234
00:21:51,320 --> 00:21:54,920
δεν νομίζω να το έκαναν λόγω πείνας.
235
00:21:57,640 --> 00:22:00,600
Είναι εξαιρετικά περίπλοκη συμπεριφορά.
236
00:22:09,840 --> 00:22:14,560
Καταναλώνοντας τη σάρκα
ενός ατόμου που γνώριζαν,
237
00:22:15,440 --> 00:22:20,880
ίσως να ήθελαν να πάρουν
ένα χαρακτηριστικό που θαύμαζαν
238
00:22:20,880 --> 00:22:23,800
σε αυτό το άτομο.
239
00:22:26,720 --> 00:22:29,400
Στα εθνογραφικά παραδείγματα
που γνωρίζουμε,
240
00:22:29,920 --> 00:22:33,640
μέχρι πρόσφατα,
οι άνθρωποι έτρωγαν τους αγαπημένους τους,
241
00:22:33,640 --> 00:22:38,640
επειδή καταναλώνοντας τη σάρκα τους
ήθελαν να πάρουν κάτι
242
00:22:38,640 --> 00:22:43,680
που θα συνεχιστεί στις επόμενες γενιές,
κάτι σαν κληρονομιά.
243
00:22:47,560 --> 00:22:51,040
Δεν μπορώ να πω ότι αυτό ήταν σίγουρα
η κινητήρια δύναμη
244
00:22:51,040 --> 00:22:53,840
πίσω από τη συμπεριφορά αυτή
στους Νεάντερταλ,
245
00:22:53,840 --> 00:22:55,520
αλλά είναι μία πιθανότητα.
246
00:23:01,760 --> 00:23:04,560
Η αντιμετώπιση των νεκρών
από τους Νεάντερταλ
247
00:23:04,560 --> 00:23:07,560
δείχνει τον περίπλοκο τρόπο σκέψης τους.
248
00:23:13,160 --> 00:23:15,560
Αυτό αποδεικνύεται περίτρανα
249
00:23:15,560 --> 00:23:19,000
με τη διασημότερη ανακάλυψη
του Ραλφ Σολέκι,
250
00:23:19,960 --> 00:23:25,800
η οποία ονομάστηκε Σανιντάρ 4,
γνωστή και ως "Ταφή με Λουλούδια".
251
00:23:30,160 --> 00:23:31,960
Σε αυτό το σπήλαιο
252
00:23:33,480 --> 00:23:36,960
βρήκαμε εννιά Νεάντερταλ,
253
00:23:36,960 --> 00:23:39,680
εκ των οποίων
δύο είναι εξαιρετικής σημασίας.
254
00:23:39,680 --> 00:23:43,680
Βρέθηκε ένας εκεί, σε βάθος 5 μέτρων...
255
00:23:43,680 --> 00:23:46,240
ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΡΑΛΦ ΣΟΛΕΚΙ
ΣΠΗΛΑΙΟ ΣΑΝΙΝΤΑΡ 1994
256
00:23:46,240 --> 00:23:49,760
και εδώ βρέθηκε ο Σανιντάρ 4,
σε βάθος 7 μέτρων.
257
00:23:50,840 --> 00:23:54,440
Ο Σολέκι ήταν από τους σπουδαιότερος
αρχαιολόγους του κόσμου.
258
00:23:54,440 --> 00:23:57,200
Χωρίς αμφιβολία.
Κι ήταν σπουδαίος αφηγητής.
259
00:23:57,200 --> 00:24:03,840
Αυτό υποδεικνύει τα πρώτα σημάδια
πνευματικής εξέλιξης
260
00:24:04,360 --> 00:24:07,280
και ίσως τα πρώτα σημάδια θρησκείας.
261
00:24:11,280 --> 00:24:13,720
{\an8}ΣΑΝΙΝΤΑΡ 4
262
00:24:13,720 --> 00:24:17,800
{\an8}"Η ΤΑΦΗ ΜΕ ΛΟΥΛΟΥΔΙΑ"
263
00:24:17,800 --> 00:24:22,720
{\an8}Η ταφή με λουλούδια
ήταν μια επιδραστική στιγμή,
264
00:24:22,720 --> 00:24:25,800
{\an8}επειδή το ότι βρέθηκε
ένας ολοκληρωμένος Νεάντερταλ
265
00:24:25,800 --> 00:24:28,360
{\an8}ήταν εξαιρετικά σπάνιο.
266
00:24:30,400 --> 00:24:33,520
Λήφθηκε δείγμα για γύρη,
267
00:24:33,520 --> 00:24:36,800
το οποίο ήταν αρκετά ριζοσπαστικό
για την εποχή.
268
00:24:36,800 --> 00:24:41,000
Βρήκαμε γύρη στο χώμα,
269
00:24:41,000 --> 00:24:42,560
κάτι τέτοιο,
270
00:24:43,200 --> 00:24:47,400
και η γύρη υποδεικνύει
οχτώ είδη λουλουδιών,
271
00:24:47,400 --> 00:24:50,560
τα οποία θεωρούμε
ότι θάφτηκαν μαζί με το άτομο.
272
00:24:54,240 --> 00:24:57,560
Δεν λέει ξεκάθαρα "Έγινε κηδεία",
273
00:24:57,560 --> 00:25:00,840
αλλά εκεί σε οδηγεί η περιγραφή.
274
00:25:02,920 --> 00:25:06,920
{\an8}"Στην τελευταία εποχή των παγετώνων,
κάποιος τριγύριζε στα βουνά
275
00:25:06,920 --> 00:25:09,840
{\an8}μαζεύοντας λουλούδια
για έναν πένθιμο σκοπό".
276
00:25:14,400 --> 00:25:19,480
Η άποψη του κόσμου για τους Νεάντερταλ
ανέκαθεν ήταν ότι είχαν άσχημη ζωή.
277
00:25:19,480 --> 00:25:22,920
Ότι ήταν άσχημοι.
Ότι δεν είχαν λεπτά συναισθήματα.
278
00:25:22,920 --> 00:25:24,920
Ότι δεν είχαν προχωρημένη σκέψη.
279
00:25:29,160 --> 00:25:32,680
Και τελικά ήταν ευαίσθητοι και στοργικοί.
280
00:25:36,920 --> 00:25:38,880
Έγινε πρώτη είδηση.
281
00:25:40,160 --> 00:25:43,760
Μάθαμε ότι οι Νεάντερταλ θρηνούσαν
και μάζευαν λουλούδια
282
00:25:43,760 --> 00:25:47,640
από τα γύρω βουνά
για να τιμήσουν τους νεκρούς τους.
283
00:25:58,920 --> 00:26:01,080
Ήταν οι πρώτοι που έβαζαν λουλούδια,
284
00:26:01,960 --> 00:26:05,880
μια ανακάλυψη της αρχαιολογίας
άνευ προηγουμένου.
285
00:26:44,680 --> 00:26:48,280
Από την ανακάλυψη του Σανιντάρ 4,
286
00:26:49,400 --> 00:26:53,040
η θεωρία της ταφής με λουλούδια
έγινε στόχος επικρίσεων.
287
00:27:01,120 --> 00:27:03,320
Κάποιος που μελετούσε τους γερβίλους,
288
00:27:03,320 --> 00:27:07,440
τα μικρά θηλαστικά που ζουν σε λαγούμια,
κάτι σαν χάμστερ με ουρά,
289
00:27:08,120 --> 00:27:12,720
ανακάλυψε ότι οι γερβίλοι
έπαιρναν λουλούδια στα λαγούμια για τροφή.
290
00:27:16,120 --> 00:27:18,840
Αυτό ήταν μια ανατροπή,
291
00:27:18,840 --> 00:27:23,840
ιδιαίτερα επειδή ο Σολέκι
είχε εντοπίσει λαγούμια ζώων.
292
00:27:27,800 --> 00:27:30,640
Η ομάδα, όμως
βρήκε νέα στοιχεία που αποδεικνύουν
293
00:27:30,640 --> 00:27:33,720
ότι εν μέρει ο Σολέκι είχε δίκιο τελικά.
294
00:27:35,040 --> 00:27:38,120
Αυτό το μέρος έχει ύαινες, λύκους
295
00:27:38,120 --> 00:27:40,840
και λεοπαρδάλεις. Ακόμα και σήμερα.
296
00:27:40,840 --> 00:27:42,680
Αν άφηναν μία σορό,
297
00:27:42,680 --> 00:27:46,040
σίγουρα ένα ζώο θα ερχόταν να τη φάει.
298
00:28:00,280 --> 00:28:05,280
Αυτά είναι ολοκληρωμένα λείψανα
που δεν υπέστησαν κάτι τέτοιο.
299
00:28:07,880 --> 00:28:11,000
Κατά κάποιον τρόπο,
οι σοροί τους ήταν προστατευμένες.
300
00:28:16,640 --> 00:28:22,840
Εικάζω ότι έπαιρναν κλαδιά
301
00:28:24,240 --> 00:28:29,520
και έφτιαχναν ένα δυσχερές εμπόδιο
για τα άγρια ζώα.
302
00:28:32,320 --> 00:28:39,240
Έτσι, ίχνη από κλαδιά και γύρη θα έπεσαν
στον θωρακικό κλωβό του πτώματος
303
00:28:39,240 --> 00:28:41,000
όσο μετατρεπόταν σε σκελετό.
304
00:28:44,360 --> 00:28:49,040
Η ιστορία του Σολέκι είναι υπέροχη.
305
00:28:51,960 --> 00:28:55,560
Πλέον γνωρίζουμε αρκετές λεπτομέρειες
306
00:28:55,560 --> 00:28:58,120
ώστε να ξέρουμε
πως η ιστορία δεν αληθεύει,
307
00:28:59,240 --> 00:29:00,440
από καμία άποψη.
308
00:29:08,600 --> 00:29:15,120
Η θεωρία ότι οι Νεάντερταλ
φρόντιζαν τους νεκρούς τους
309
00:29:15,120 --> 00:29:17,560
προστατεύοντάς τους,
310
00:29:21,520 --> 00:29:24,200
δεν απέχει τόσο πολύ
311
00:29:24,960 --> 00:29:28,400
από τα λεγόμενά του, κατά κάποιο τρόπο.
312
00:29:33,520 --> 00:29:38,680
Ο Ραλφ Σολέκι ανακάλυψε
την Ταφή με Λουλούδια το 1960.
313
00:29:40,560 --> 00:29:42,920
Σκόπευε να επιστρέψει τον επόμενο χρόνο,
314
00:29:43,640 --> 00:29:47,360
αλλά δεν κατάφερε ποτέ να συνεχίσει
τις ανασκαφές στο Σανιντάρ.
315
00:29:56,160 --> 00:29:58,960
Οι Κούρδοι είναι αναμφίβολα
άρχοντες των βουνών.
316
00:29:58,960 --> 00:30:00,920
Τα ιρακινά τανκ δεν πάνε εκεί.
317
00:30:04,120 --> 00:30:07,680
{\an8}Δεν στράφηκαν οι ΗΠΑ εναντίον του Ιράκ.
318
00:30:08,360 --> 00:30:09,680
{\an8}Ορίστε το χτύπημα.
319
00:30:09,680 --> 00:30:11,960
{\an8}Το Ιράκ στράφηκε εναντίον του κόσμου.
320
00:30:17,120 --> 00:30:18,720
{\an8}ΠΟΛΕΜΟΣ ΣΤΟ ΙΡΑΚ
2003-2011
321
00:30:19,520 --> 00:30:22,320
Τέτοιες εικόνες έχει η αλλαγή καθεστώτος.
322
00:30:25,240 --> 00:30:26,760
Ο Σαντάμ έφυγε.
323
00:30:28,840 --> 00:30:30,680
{\an8}Χτυπημένο από σύγχρονο οπλισμό,
324
00:30:30,680 --> 00:30:34,640
το χαλιφάτο έχει περικυκλωθεί
από στρατεύματα.
325
00:30:40,160 --> 00:30:46,000
Στις αρχές του 2010, αφότου η κατάσταση
είχε ηρεμήσει ουσιαστικά...
326
00:30:46,000 --> 00:30:48,760
Το Iσλαμικό Kράτος σβήνει.
327
00:30:49,480 --> 00:30:52,880
η κουρδική κυβέρνηση
προσέγγισε τον καθηγητή Γκραμ Μπάρκερ
328
00:30:53,560 --> 00:30:56,920
για να ξεκινήσει νέες ανασκαφές
στο σπήλαιο Σανιντάρ.
329
00:30:59,040 --> 00:31:01,760
Δεν αναμέναμε να βρούμε
λείψανα των Νεάντερταλ,
330
00:31:01,760 --> 00:31:05,960
δεν ήταν καν αυτός ο σκοπός.
Στοχεύαμε στην ενίσχυση
331
00:31:05,960 --> 00:31:07,360
του έργου του Σολέκι.
332
00:31:09,800 --> 00:31:12,600
Έτσι, ήταν τεράστια έκπληξη
333
00:31:12,600 --> 00:31:18,200
όταν το 2018 η ομάδα ανακάλυψε
τον πρώτο σκελετό Νεάντερταλ
334
00:31:18,200 --> 00:31:22,000
που βρέθηκε οπουδήποτε
τα τελευταία 25 και πλέον χρόνια.
335
00:31:25,000 --> 00:31:27,760
Πρώτα ήρθε στο φως ένα μέρος του κρανίου,
336
00:31:27,760 --> 00:31:32,000
που ήταν συναρπαστικό.
Ήταν μέρος της κόγχης του ματιού.
337
00:31:34,800 --> 00:31:39,240
Διαθέτει ξεκάθαρα χαρακτηριστικά
των Νεάντερταλ,
338
00:31:39,240 --> 00:31:42,200
όπως τα έντονα υπερόφρυα τόξα.
339
00:31:45,800 --> 00:31:48,640
Ακριβώς από κάτω ήταν το αριστερό χέρι,
340
00:31:49,960 --> 00:31:52,840
το οποίο ήταν διπλωμένο,
341
00:31:52,840 --> 00:31:56,200
κρυμμένο κάτω από το κεφάλι.
342
00:31:59,120 --> 00:32:01,240
Η σύγχρονη χρονολόγηση το τοποθέτησε
343
00:32:01,240 --> 00:32:04,440
στις παλαιότερες ανακαλύψεις του Σολέκι.
344
00:32:07,040 --> 00:32:10,000
{\an8}ΑΠΕΒΙΩΣΕ ΠΡΙΝ ΑΠΟ 75.000 ΧΡΟΝΙΑ
345
00:32:10,000 --> 00:32:16,040
{\an8}Τα 75.000 χρόνια
είναι δύσκολο να τα συλλάβει ο νους.
346
00:32:17,120 --> 00:32:20,960
Αν η καταγεγραμμένη ιστορία
μάς φαίνεται πολύς καιρός,
347
00:32:20,960 --> 00:32:24,640
μπροστά στην ιστορία του είδους μας
είναι σταγόνα στον ωκεανό.
348
00:32:34,040 --> 00:32:39,600
Αν σκεφτεί κανείς τι έγινε στον κόσμο,
οι Νεάντερταλ εξαφανίστηκαν,
349
00:32:40,200 --> 00:32:43,080
οι σύγχρονοι άνθρωποι
εποίκησαν τον πλανήτη.
350
00:32:44,560 --> 00:32:48,400
Γεωργία, πόλεις, αστικοποίηση.
Ευρωπαϊκή αποικιοκρατία.
351
00:32:50,760 --> 00:32:53,200
Η φρικαλεότητα του 20ού αιώνα.
352
00:33:12,680 --> 00:33:14,360
Ενώ συνέβαιναν όλα αυτά,
353
00:33:16,680 --> 00:33:18,000
αυτός ήταν εκεί...
354
00:33:23,240 --> 00:33:26,120
ή αυτή, σε ξαπλωτή θέση...
355
00:33:30,560 --> 00:33:32,800
κάτω από μια τεράστια μάζα από πέτρες.
356
00:33:35,040 --> 00:33:38,200
Και τον βρήκαμε,
κόντρα σε όλες τις προβλέψεις.
357
00:33:43,360 --> 00:33:47,760
{\an8}ΣΑΝΙΝΤΑΡ Ζ
358
00:33:50,720 --> 00:33:54,400
Είναι σίγουρα μια ανακάλυψη
της γενιάς μας. Εντελώς απρόσμενα.
359
00:34:00,640 --> 00:34:02,760
Το κρανίο είχε συνθλιβεί.
360
00:34:02,760 --> 00:34:05,880
Ολόκληρο το κρανίο είχε θρυμματιστεί
361
00:34:05,880 --> 00:34:08,200
και είχε μόνο 2-3 εκατοστά πάχος.
362
00:34:12,880 --> 00:34:14,320
Ήταν κατακερματισμένο.
363
00:34:15,920 --> 00:34:17,160
Και πολύ εύθραυστο.
364
00:34:21,600 --> 00:34:27,080
Ακόμα και ένα άγγιγμα με το πινέλο
μπορεί να διαλύσει κάτι.
365
00:34:27,080 --> 00:34:29,520
Θέλει προσεχτικές κινήσεις.
366
00:34:29,520 --> 00:34:30,960
Τι κομμάτι ήταν αυτό;
367
00:34:30,960 --> 00:34:33,280
Η κάτω γνάθος
368
00:34:34,640 --> 00:34:37,920
και τα περισσότερα κάτω δόντια,
αλλά όχι όλα.
369
00:34:37,920 --> 00:34:41,200
Τα ανασύραμε σε κομμάτια με όλο το ίζημα,
370
00:34:41,200 --> 00:34:42,760
για να κρατηθεί ενιαίο.
371
00:34:45,320 --> 00:34:47,800
Είναι επίπονη εργασία, και δικαιολογημένα.
372
00:34:48,400 --> 00:34:49,840
Έχεις μόνο μια ευκαιρία.
373
00:34:50,400 --> 00:34:53,240
Η αρχαιολογία
είναι εκ φύσεως καταστροφική.
374
00:34:53,920 --> 00:34:57,240
Όταν κάνεις μια ανασκαφή,
δεν μπορείς να την ξανακάνεις.
375
00:35:02,920 --> 00:35:06,480
Μετά, όλα τα πακέτα
μεταφέρθηκαν στην Αγγλία,
376
00:35:07,320 --> 00:35:09,400
για να τα συναρμολογήσουμε.
377
00:35:19,560 --> 00:35:24,400
ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΕΪΜΠΡΙΤΖ
ΗΝΩΜΕΝΟ ΒΑΣΙΛΕΙΟ
378
00:35:26,840 --> 00:35:29,080
Έχουμε μια μικρή, αλλά σπουδαία ομάδα.
379
00:35:29,760 --> 00:35:31,520
Έρχεται κόσμος από παντού.
380
00:35:35,120 --> 00:35:37,520
Μετά από το καθάρισμα των οστών,
381
00:35:37,520 --> 00:35:43,800
ήμουν έτοιμη να ξεκινήσω την αποκατάσταση,
ένα τεράστιο παζλ.
382
00:35:43,800 --> 00:35:46,040
{\an8}ΔΡ ΛΟΥΘΙΑ ΛΟΠΕΘ ΠΟΛΙΝ
383
00:35:46,040 --> 00:35:48,480
{\an8}ΣΥΝΤΗΡΗΤΡΙΑ
ΕΡΓΟ ΣΠΗΛΑΙΟΥ ΣΑΝΙΝΤΑΡ
384
00:35:48,480 --> 00:35:51,760
Τα πρώτα κομμάτια είναι τα πιο εύκολα.
385
00:35:54,120 --> 00:35:56,240
Μετά, γίνεται πιο περίπλοκο.
386
00:36:01,240 --> 00:36:02,720
Χρειάζεται υπομονή...
387
00:36:05,680 --> 00:36:09,760
επειδή στα χέρια σου κρατάς
ένα πολύ μοναδικό δείγμα.
388
00:36:12,240 --> 00:36:14,360
Είναι τεράστια ευθύνη.
389
00:36:16,280 --> 00:36:18,200
Αν το κρανίο συναρμολογηθεί,
390
00:36:18,960 --> 00:36:22,960
τότε η ομάδα θα έχει ελπίδες
για την αναπαράσταση του προσώπου.
391
00:36:25,560 --> 00:36:29,440
Ένα άλλο σημείο του κρανίου
περιέχει κι άλλα στοιχεία.
392
00:36:31,800 --> 00:36:34,040
Σήμερα μάζεψα την πέτρα
393
00:36:34,040 --> 00:36:37,640
που σχηματίστηκε στα δόντια
του Σανιντάρ Ζ.
394
00:36:46,360 --> 00:36:50,120
Η πέτρα είναι μια επίστρωση στα δόντια,
395
00:36:50,120 --> 00:36:52,960
{\an8}την αφαιρεί ο οδοντίατρος
μία φορά τον χρόνο.
396
00:36:55,360 --> 00:36:57,760
Σχηματίζεται φυσιολογικά
397
00:36:57,760 --> 00:37:02,000
και παγιδεύει όλα όσα μπαίνουν
στο στόμα μας.
398
00:37:03,320 --> 00:37:06,880
Γι' αυτό μπορούμε να μάθουμε
πολλές πληροφορίες απ' αυτήν.
399
00:37:31,560 --> 00:37:34,560
Υπάρχει μια επίμονη θεωρία
400
00:37:34,560 --> 00:37:38,880
ότι οι Νεάντερταλ ήταν εξαίρετοι κυνηγοί
401
00:37:38,880 --> 00:37:41,840
και έτρωγαν κρέας, κρέας και μόνο κρέας.
402
00:37:48,440 --> 00:37:54,200
Μόλις τα τελευταία δέκα με είκοσι χρόνια
έχουμε αναγνωρίσει
403
00:37:54,200 --> 00:37:57,960
ότι οι Νεάντερταλ ήταν και φυτοφάγοι.
404
00:38:10,520 --> 00:38:13,320
Η γνώση του να μετατρέψεις
κάτι δηλητηριώδες
405
00:38:13,320 --> 00:38:16,640
σε κάτι θρεπτικό και εδώδιμο
406
00:38:17,600 --> 00:38:19,920
σου παίρνει μια ζωή να την αποκτήσεις.
407
00:38:24,520 --> 00:38:30,800
Αν πάρουμε ως παράδειγμα
τους σύγχρονους τροφοσυλλέκτες,
408
00:38:30,800 --> 00:38:33,480
τότε οι ειδικοί σε γνώσεις
409
00:38:33,480 --> 00:38:34,840
ήταν μάλλον γυναίκες.
410
00:38:42,440 --> 00:38:47,200
Στην προσπάθειά μας να δούμε
τι είδους φυτά έτρωγαν οι Νεάντερταλ...
411
00:38:51,720 --> 00:38:57,360
ίσως μάθουμε για τον ρόλο των γυναικών
στην κοινωνία μας.
412
00:39:03,560 --> 00:39:06,560
Δεν θα μάθουμε ποτέ την ιστορία τους,
το όνομά τους,
413
00:39:07,120 --> 00:39:08,800
τις ελπίδες, τα όνειρά τους.
414
00:39:11,960 --> 00:39:15,080
Είναι συναρπαστικό, όμως,
να συμμετέχεις σε ένα έργο
415
00:39:15,080 --> 00:39:20,000
στο οποίο επαναφέρεις έστω
και ένα μικρό κομματάκι της ζωής τους.
416
00:39:28,480 --> 00:39:31,120
Κι αναρωτιέσαι "Ποιο είναι αυτό το άτομο;
417
00:39:31,120 --> 00:39:34,040
Πώς έμοιαζε; Ποια είναι η ιστορία του;
418
00:39:34,040 --> 00:39:36,000
Πώς έφτασε μέχρι εδώ;"
419
00:39:40,200 --> 00:39:42,840
Το βρίσκω πολύ δύσκολο να φανταστώ
420
00:39:42,840 --> 00:39:46,960
την όψη του ατόμου αυτού
από το κρανίο και μόνο.
421
00:39:49,240 --> 00:39:53,320
Σ' αυτό βοηθούν οι εντυπωσιακές δεξιότητες
των αδερφών Κένις.
422
00:39:56,640 --> 00:39:59,520
ΑΡΝΕΜ
ΟΛΛΑΝΔΙΑ
423
00:40:04,800 --> 00:40:08,040
Έχουμε το κρανίο και τα στοιχεία
που μας έστειλε η Έμα.
424
00:40:08,040 --> 00:40:11,840
Είναι σχεδόν ολόκληρο το κρανίο
σε τρισδιάστατη εκτύπωση.
425
00:40:11,840 --> 00:40:14,080
Μπορούμε να τον δούμε.
426
00:40:14,080 --> 00:40:16,560
{\an8}Είμαστε οι αδερφοί Κένις.
427
00:40:16,560 --> 00:40:20,960
{\an8}Είμαστε δίδυμοι και μας συναρπάζει
η ανθρώπινη εξέλιξη.
428
00:40:20,960 --> 00:40:22,520
Κοίτα τη μύτη του.
429
00:40:22,520 --> 00:40:25,720
Μοιάζει με μύτη των Νεάντερταλ, αλλά
430
00:40:25,720 --> 00:40:28,480
η άλλη πλευρά είναι πολύ στενή.
431
00:40:28,480 --> 00:40:31,280
Αναπαριστούμε εξαφανισμένα ανθρώπινα είδη.
432
00:40:31,280 --> 00:40:32,960
Προσπαθούμε να δείξουμε
433
00:40:32,960 --> 00:40:37,400
πώς έμοιαζαν στην πραγματικότητα
οι αρχαίοι πρόγονοί μας.
434
00:40:37,400 --> 00:40:40,480
- Μεγάλα μάτια, μεγάλο πρόσωπο, μικρή μύτη.
- Ναι.
435
00:40:40,480 --> 00:40:46,160
Μεγάλες κόγχες, τεράστιες.
436
00:40:46,160 --> 00:40:49,080
Αν βάλεις την κάτω γνάθο...
437
00:40:50,160 --> 00:40:52,000
Ήμασταν κακοί μαθητές.
438
00:40:52,000 --> 00:40:53,640
Δεν διαβάζαμε πολύ.
439
00:40:53,640 --> 00:40:57,360
Πηγαίναμε στη βιβλιοθήκη
και βλέπαμε φωτογραφίες των Νεάντερταλ.
440
00:40:59,240 --> 00:41:01,760
Προσέχουμε αμέσως τα δόντια.
441
00:41:01,760 --> 00:41:03,760
- Απίστευτα.
- Κλασικός Νεάντερταλ.
442
00:41:03,760 --> 00:41:07,520
- Χρησιμοποιούσαν τα δόντια με μανία.
- Σαν εργαλείο.
443
00:41:07,520 --> 00:41:09,040
Θεωρήσαμε συναρπαστικό
444
00:41:09,040 --> 00:41:13,560
το πώς ένα πρόσωπο πιθήκου
μετατράπηκε σε ανθρώπινο πρόσωπο.
445
00:41:21,280 --> 00:41:23,480
Το συναρπαστικό με τους Νεάντερταλ
446
00:41:23,480 --> 00:41:26,080
είναι η τεράστια μύτη τους,
447
00:41:27,200 --> 00:41:28,760
το τεράστιο πρόσωπο.
448
00:41:29,400 --> 00:41:34,000
Δεν υπήρξε ξανά στην ανθρώπινη εξέλιξη
ένα τόσο παράξενο και μεγάλο πρόσωπο.
449
00:41:34,880 --> 00:41:36,560
Είναι φανταστικό.
450
00:41:46,040 --> 00:41:50,120
Συνήθως λαμβάνουμε παραμορφωμένα κρανία.
451
00:41:51,560 --> 00:41:53,400
Κάνουμε επανόρθωση στα κρανία.
452
00:41:53,400 --> 00:41:57,000
Τα ολοκληρώνουμε με μεθόδους
της δικανικής επιστήμης.
453
00:42:04,040 --> 00:42:07,920
Όταν ολοκληρωθεί το κρανίο,
εφαρμόζουμε το πάχος των ιστών,
454
00:42:09,120 --> 00:42:11,080
τους μυς και τη σάρκα.
455
00:42:14,000 --> 00:42:16,840
Το γεμίζουμε με μια στρώση δέρματος.
456
00:42:20,080 --> 00:42:22,200
{\an8}Θέλω να φαίνονται ανθρώπινοι.
457
00:42:22,200 --> 00:42:25,640
{\an8}Ούτε άγριοι, αλλά ούτε κοινότυποι.
458
00:42:42,840 --> 00:42:44,040
Ναι, έλα.
459
00:42:46,800 --> 00:42:49,240
Ελπίζω ότι πολλοί θα δουν το πρόσωπο
460
00:42:49,240 --> 00:42:52,000
και ίσως δουν πόσο παράξενο είναι.
461
00:42:53,520 --> 00:42:56,240
Έχουν πολύ περίεργα χαρακτηριστικά.
462
00:42:57,640 --> 00:43:01,120
Ο εγκέφαλος, όμως
είναι ίδιος με τον δικό μας.
463
00:43:01,120 --> 00:43:04,360
Είναι σαν εμάς, αλλά υπάρχουν διαφορές.
464
00:43:04,360 --> 00:43:06,840
Γιατί είναι διαφορετικοί;
465
00:43:09,240 --> 00:43:12,000
Είναι μια παράλληλη εξέλιξη με μας.
466
00:43:13,520 --> 00:43:15,520
- Ωραία.
- Ναι, εντάξει.
467
00:43:15,520 --> 00:43:18,880
Και γιατί ο ένας να εξαφανιστεί
κι ο άλλος να ζει ακόμα;
468
00:43:18,880 --> 00:43:22,000
Είναι συναρπαστικό.
Είναι σαν άλλοι "εμείς".
469
00:43:29,280 --> 00:43:32,360
Ιστορικά, αυτοί οι άλλοι "εμείς"
470
00:43:32,360 --> 00:43:36,040
δεν θεωρούνταν τόσο έξυπνοι
όσο το δικό μας είδος.
471
00:43:42,040 --> 00:43:48,680
Μόνο ο Χόμο Σάπιενς έχει ικανότητες
φαντασίας, δημιουργικότητας και εφεύρεσης.
472
00:44:00,800 --> 00:44:03,000
Αυτή η προκατάληψη κατέρρευσε
473
00:44:03,000 --> 00:44:09,360
μετά από τα ευρήματα σε ένα μυστικό
και εντυπωσιακό γαλλικό σπήλαιο.
474
00:44:11,040 --> 00:44:14,960
{\an8}ΜΠΡΟΥΝΙΚΕΛ
ΓΑΛΛΙΑ
475
00:44:22,560 --> 00:44:26,840
Πρώτα, μπαίνουμε σε έναν πολύ στενό χώρο.
476
00:44:29,600 --> 00:44:33,200
Θέλει προσοχή όταν μπαίνει κάποιος μέσα.
477
00:44:33,200 --> 00:44:35,560
Σπρώχνεις την τσάντα σου μπροστά σου.
478
00:44:56,520 --> 00:44:58,720
Και μετά μπαίνεις σε έναν άλλο κόσμο.
479
00:45:14,520 --> 00:45:17,800
Είναι εντελώς αφύσικο
να μπαίνεις σ' αυτές τις σπηλιές.
480
00:45:23,440 --> 00:45:26,880
Είναι χώροι που προκαλούν τρόμο.
481
00:45:35,360 --> 00:45:37,000
Ειδικά το βάθος της σπηλιάς.
482
00:45:50,880 --> 00:45:54,120
{\an8}Η σπηλιά βρίσκεται εκεί πολύ καιρό.
483
00:45:55,320 --> 00:45:57,280
Ίσως κι ένα εκατομμύριο χρόνια.
484
00:45:58,080 --> 00:46:01,520
Κι αυτό το νιώθεις όταν βρεθείς εκεί.
485
00:46:02,040 --> 00:46:06,240
Ένα περιβάλλον με μακρά ιστορία.
486
00:46:10,400 --> 00:46:14,880
Όταν προχωρήσεις,
βρίσκεις όμορφες και γαλήνιες λίμνες.
487
00:46:20,120 --> 00:46:22,360
Η σπηλιά πήρε σχήμα από το νερό,
488
00:46:23,120 --> 00:46:28,480
το οποίο στάζει και σχηματίζει
όμορφους σταλακτίτες και σταλαγμίτες.
489
00:46:34,080 --> 00:46:36,240
Το ενδιαφέρον είναι
490
00:46:37,640 --> 00:46:40,560
πως βλέπεις ένα μοτίβο.
491
00:46:41,800 --> 00:46:43,840
Σχηματίζουν κύκλους.
492
00:46:55,160 --> 00:46:58,240
Δεν είναι κάτι που βλέπεις συνήθως
σε φυσική σπηλιά.
493
00:47:07,000 --> 00:47:08,320
Είναι πολύ δομημένο.
494
00:47:11,800 --> 00:47:15,920
{\an8}Καταλάβαμε ότι υπήρχαν
αρχιτεκτονικά κόλπα.
495
00:47:24,240 --> 00:47:28,640
Μικρά στοιχεία ώστε να στερεωθούν
οι μεγάλοι σταλαγμίτες.
496
00:47:32,040 --> 00:47:35,840
Όλα αυτά είναι εντελώς δομημένα
και μελετημένα.
497
00:47:46,480 --> 00:47:52,040
Για έναν αρχαιολόγο είναι κάτι μοναδικό.
Δεν υπάρχει κάτι αντίστοιχο.
498
00:48:01,960 --> 00:48:04,720
Στη μεγάλη κυκλική κατασκευή,
499
00:48:04,720 --> 00:48:09,160
υπάρχει μια ωραία εστία
φτιαγμένη από σταλαγμίτες.
500
00:48:12,320 --> 00:48:15,520
Εδώ έχουμε μια θερμική αλλοίωση,
αλλά δεν είναι η μόνη.
501
00:48:15,520 --> 00:48:17,680
Έχουμε αρκετές...
502
00:48:17,680 --> 00:48:20,280
- Εδώ συμφωνούμε, είναι η εστία.
- Η εστία.
503
00:48:20,280 --> 00:48:21,480
Είναι η εστία.
504
00:48:24,720 --> 00:48:30,760
Εδώ έχουμε αρκετά σημεία
όπου κάποια στιγμή υπήρχε φωτιά.
505
00:48:33,240 --> 00:48:34,240
Αριθμός 38,
506
00:48:34,240 --> 00:48:37,720
στη μέση.
507
00:48:37,720 --> 00:48:40,560
Κάτι σαν αυτό που θα κάναμε
σε μια κατασκήνωση.
508
00:48:40,560 --> 00:48:46,000
Θα παίρναμε ξύλα, θα φτιάχναμε μια εστία
σε τριγωνική μορφή,
509
00:48:46,000 --> 00:48:47,920
με μυτερό σχήμα.
510
00:48:47,920 --> 00:48:51,280
Είναι συναρπαστικό,
επειδή βλέπουμε ίχνη αιθάλης,
511
00:48:51,280 --> 00:48:53,440
θερμικές αλλοιώσεις.
512
00:48:53,440 --> 00:48:57,000
Υπάρχει μαύρη αιθάλη, κόκκινη, μοβ.
513
00:49:03,480 --> 00:49:07,760
Προφανώς, σε όλους τους παραδοσιακούς
ή προϊστορικούς πληθυσμούς
514
00:49:07,760 --> 00:49:10,200
η φωτιά είχε συμβολική αξία.
515
00:49:32,480 --> 00:49:38,360
Βρήκαμε στο έδαφος
πολύ μικρά κομμάτια καμένου ξύλου.
516
00:49:41,040 --> 00:49:44,760
Μάλλον έμπαιναν στη σπηλιά με δάδες.
517
00:49:50,280 --> 00:49:53,400
Αν βρεθείς στη μέση της σπηλιάς χωρίς φως,
518
00:49:53,400 --> 00:49:54,840
είναι πολύ επικίνδυνο.
519
00:49:56,440 --> 00:49:58,840
Πρέπει να επικοινωνείς πολύ καλά.
520
00:50:10,920 --> 00:50:13,840
Πρέπει να ξέρεις
να χειρίζεσαι καλά τη φωτιά,
521
00:50:18,480 --> 00:50:19,520
τον φωτισμό.
522
00:50:27,120 --> 00:50:30,760
Η πρώτη ιδέα ήταν να χρονολογήσουμε
αυτές τις κατασκευές.
523
00:50:43,280 --> 00:50:46,080
Αυτά είναι πυρήνες
από το σπήλαιο Μπρουνικέλ
524
00:50:46,080 --> 00:50:51,200
και μας λένε την ηλικία των κατασκευών.
525
00:50:54,680 --> 00:50:57,160
Μελετώντας έξι διαφορετικούς πυρήνες,
526
00:50:57,160 --> 00:51:02,600
μπορέσαμε να κάνουμε ακριβή υπολογισμό
στα 176.500 χρόνια,
527
00:51:03,200 --> 00:51:06,640
κι αυτό ήταν εκπληκτικό.
528
00:51:12,000 --> 00:51:14,600
Στην Ευρώπη, πριν από 175.000 χρόνια
529
00:51:14,600 --> 00:51:16,360
υπήρχαν μόνο Νεάντερταλ.
530
00:51:18,280 --> 00:51:22,520
Στο Μπρουνικέλ υπάρχει
η παλαιότερη ορατή κατασκευή στον κόσμο.
531
00:51:31,560 --> 00:51:34,360
Είναι συγκινητικό
να βλέπεις τις κατασκευές,
532
00:51:34,360 --> 00:51:38,040
ειδικά όταν γνωρίζεις πόσο παλιές είναι.
533
00:51:51,160 --> 00:51:55,120
Το ερώτημα
που επαναλαμβάνεται συνεχώς είναι
534
00:51:55,120 --> 00:51:56,600
"Σε τι χρησίμευαν;"
535
00:52:20,400 --> 00:52:23,720
Ο κύκλος μοιάζει με τον κόσμο.
536
00:52:23,720 --> 00:52:28,000
Είσαι μέσα και έξω από τον κόσμο.
Είναι τέτοιες οι έννοιες.
537
00:52:30,640 --> 00:52:35,080
Οι ιθαγενείς της Αμερικής
είχαν παρόμοιους κύκλους
538
00:52:35,080 --> 00:52:38,840
και ο κόσμος ερχόταν κοντά σε πνεύματα.
539
00:52:49,680 --> 00:52:51,920
Είναι η απαρχή της θρησκείας;
540
00:53:01,360 --> 00:53:05,720
Είναι ένα κρίσιμο ερώτημα
και πολύ δύσκολα μπορεί να απαντηθεί.
541
00:53:20,440 --> 00:53:25,440
Διαπιστώνουμε όλο και περισσότερο
ότι οι Νεάντερταλ,
542
00:53:27,320 --> 00:53:30,200
μια ανθρωπότητα πολύ αρχαιότερη,
543
00:53:33,080 --> 00:53:38,000
έχει όλο και περισσότερα κοινά
με τον σύγχρονο άνθρωπο.
544
00:53:52,360 --> 00:53:54,240
Με το Μπρουνικέλ, επομένως,
545
00:53:55,760 --> 00:54:02,640
αναπτύξαμε αυτήν τη σχέση που έχουμε
με έναν πολύ αρχαίο πρόγονο.
546
00:54:11,880 --> 00:54:15,920
Οι αινιγματικοί κύκλοι στο Μπρουνικέλ
είναι ένα υπέροχο κομμάτι
547
00:54:15,920 --> 00:54:19,920
της συνεχούς επαναξιολόγησης
της κουλτούρας των Νεάντερταλ...
548
00:54:25,840 --> 00:54:28,120
η οποία ξεκίνησε στο Σανιντάρ,
549
00:54:28,760 --> 00:54:31,480
και συνεχίζεται μέχρι σήμερα.
550
00:54:44,920 --> 00:54:48,240
Φέτος βρήκαμε απομονωμένα κομμάτια
551
00:54:48,240 --> 00:54:51,160
πιθανώς ενός ολοκληρωμένου σκελετού.
552
00:54:53,200 --> 00:54:54,640
Ίσως βρήκαμε άλλο άτομο.
553
00:54:57,240 --> 00:54:59,840
Βρήκαμε τις αριστερές ωμοπλάτες.
554
00:55:00,840 --> 00:55:03,720
Βρήκαμε ένα σχεδόν ολοκληρωμένο δεξί χέρι.
555
00:55:07,720 --> 00:55:10,280
Βρήκαμε τέσσερα δάκτυλα,
556
00:55:10,280 --> 00:55:13,080
στο σημείο όπου θα βρίσκονταν στο σώμα.
557
00:55:13,080 --> 00:55:15,000
Σε ανατομική θέση, δηλαδή.
558
00:55:15,600 --> 00:55:19,040
Τα νέα λείψανα βρίσκονται
ανάμεσα σε μια ομάδα ατόμων,
559
00:55:19,040 --> 00:55:23,880
οι οποίοι περιλαμβάνουν
τους Σανιντάρ 4 και Σανιντάρ Ζ.
560
00:55:26,400 --> 00:55:27,720
Είναι συναρπαστικό,
561
00:55:27,720 --> 00:55:31,720
επειδή αποτελούν στοιχεία
για το ότι οι Νεάντερταλ
562
00:55:31,720 --> 00:55:35,400
έβαζαν τους νεκρούς τους
σε συγκεκριμένο σημείο.
563
00:55:39,160 --> 00:55:43,640
Μήπως επέστρεφαν στο συγκεκριμένο σημείο
πολλές φορές,
564
00:55:43,640 --> 00:55:47,400
με απόσταση δεκαετιών
ή ίσως και χιλιάδων χρόνων;
565
00:55:48,800 --> 00:55:50,360
Οπότε, αναρωτιέσαι
566
00:55:50,360 --> 00:55:56,400
αν ήταν σύμπτωση ή αν ήταν σκόπιμο.
567
00:55:57,640 --> 00:56:01,240
Κι αν ήταν σκόπιμο, τότε γιατί;
Τι τους έκανε να επιστρέφουν;
568
00:56:10,000 --> 00:56:15,800
Όταν θάφτηκε ο Σανιντάρ Ζ,
υπήρχε μια πέτρα πίσω από το κρανίο.
569
00:56:18,400 --> 00:56:22,280
Κι αυτό έχει ενδιαφέρον,
επειδή φαίνεται άτοπο.
570
00:56:24,760 --> 00:56:27,960
Μια ιδέα που μελετάμε
571
00:56:27,960 --> 00:56:30,920
είναι το ενδεχόμενο να μπήκε εκεί σκόπιμα.
572
00:56:37,960 --> 00:56:39,800
Ακόμα κάτι ενδιαφέρον είναι ότι
573
00:56:39,800 --> 00:56:43,200
στην άλλη πλευρά
υπάρχει μια μεγάλη, κάθετη πλάκα.
574
00:56:52,680 --> 00:56:56,080
Βλέποντας μεγάλες, κάθετες πλάκες
να εξέχουν από το έδαφος
575
00:56:56,080 --> 00:56:59,640
σκέφτεσαι ότι θα μπορούσαν
να ήταν και ταφόπλακες.
576
00:57:04,400 --> 00:57:07,480
Φαίνεται πως θάφτηκαν αρκετά άτομα εδώ
577
00:57:07,480 --> 00:57:09,920
και επιστρέφουν γι' αυτόν τον λόγο,
578
00:57:11,000 --> 00:57:14,360
σε ένα σημείο που σημαδεύτηκε
με μια χαρακτηριστική πλάκα,
579
00:57:14,360 --> 00:57:16,480
σε μια χαρακτηριστική σπηλιά.
580
00:57:24,760 --> 00:57:27,600
Είναι όλο και πιο προφανές ότι ο Σολέκι
581
00:57:27,600 --> 00:57:32,640
ανακάλυψε πρώτος πως το σπήλαιο Σανιντάρ
ήταν ξεχωριστό μέρος για τους Νεάντερταλ.
582
00:57:38,880 --> 00:57:41,280
Τοποθετούν σορούς.
583
00:57:41,280 --> 00:57:42,720
Είναι σε έναν κόσμο,
584
00:57:42,720 --> 00:57:46,520
στον οποίο επιστρέφουν τακτικά, ζουν εδώ.
585
00:57:50,400 --> 00:57:53,160
Η ομάδα από λείψανα ίσως αποτελεί τεκμήριο
586
00:57:53,160 --> 00:57:55,640
για έναν χώρο ταφής των Νεάντερταλ,
587
00:57:56,440 --> 00:57:59,560
μια ανακάλυψη με σημαντικές επιπτώσεις.
588
00:58:02,040 --> 00:58:05,160
Ο τρόπος με τον οποίο ο άνθρωπος
φέρεται στους νεκρούς
589
00:58:05,160 --> 00:58:11,160
μπορεί να μας δώσει πληροφορίες
για τη σκέψη, τη φαντασία, το συναίσθημα.
590
00:58:13,760 --> 00:58:17,880
Ίσως αντικατοπτρίζει την αντίληψή μας
για τον ίδιο τον θάνατο,
591
00:58:18,840 --> 00:58:22,920
κι αν πιστεύουμε
πως υπάρχει ζωή μετά θάνατον.
592
00:58:26,200 --> 00:58:32,480
Είναι μια ανερχόμενη θεωρία
για την πολυπλοκότητα των Νεάντερταλ.
593
00:58:34,080 --> 00:58:35,240
Δεν είναι εδώ πια.
594
00:58:40,840 --> 00:58:45,440
Οι ταφές είναι τα τελευταία ίχνη
της συμπεριφοράς των Νεάντερταλ,
595
00:58:45,440 --> 00:58:49,000
τα οποία διατηρήθηκαν
εντός αυτού του εντυπωσιακού σπηλαίου.
596
00:58:54,400 --> 00:58:59,080
Όμως, το μυστήριο παραμένει.
597
00:59:04,400 --> 00:59:10,920
Γιατί εξαφανίστηκε μια μορφή ανθρωπότητας
η οποία άκμασε για 300.000 χρόνια,
598
00:59:12,320 --> 00:59:14,120
πριν από 40 χιλιάδες χρόνια;
599
00:59:20,760 --> 00:59:23,480
Ίσως το καλύτερο σημείο
αναζήτησης απαντήσεων
600
00:59:23,480 --> 00:59:26,720
βρίσκεται στις ακτές της Μεσογείου,
601
00:59:26,720 --> 00:59:30,520
σε ένα από τα τελευταία προπύργια
των Νεάντερταλ.
602
00:59:32,120 --> 00:59:35,840
ΓΙΒΡΑΛΤΑΡ
603
00:59:38,240 --> 00:59:40,760
Καθόμαστε στο χείλος ενός γκρεμού,
604
00:59:42,720 --> 00:59:45,400
{\an8}στην πόλη των Νεάντερταλ,
όπως είπε ένας φίλος.
605
00:59:47,640 --> 00:59:52,920
Μια σειρά από σπηλιές στην ακτή,
ανατολικά του βράχου του Γιβραλτάρ.
606
00:59:58,040 --> 01:00:01,200
Το σπήλαιο Γκόραμ
είναι μια σειρά από σπηλιές,
607
01:00:01,840 --> 01:00:04,600
οι οποίες παρουσιάζουν ξεκάθαρα στοιχεία
608
01:00:04,600 --> 01:00:08,600
παρουσίας και χρήσης των Νεάντερταλ
για μεγάλο χρονικό διάστημα.
609
01:00:18,600 --> 01:00:23,160
Έχουμε στοιχεία τα οποία χρονολογούνται
τουλάχιστον 125.000 ετών.
610
01:00:28,760 --> 01:00:30,840
Η ομάδα έφερε στο φως στοιχεία
611
01:00:30,840 --> 01:00:34,600
για το ότι οι Νεάντερταλ
χρησιμοποιούσαν τις σπηλιές
612
01:00:34,600 --> 01:00:36,680
μέχρι και πριν από 40.000 χρόνια.
613
01:00:43,200 --> 01:00:46,200
Τα τελευταία 100.000 χρόνια
της ύπαρξής τους,
614
01:00:46,200 --> 01:00:49,440
ο κόσμος των Νεάντερταλ άλλαζε συνεχώς.
615
01:01:07,040 --> 01:01:09,200
Οι κλιματικές αλλαγές ήταν σκληρές.
616
01:01:09,200 --> 01:01:11,400
Υπήρξαν κι άλλες εποχές παγετώνων,
617
01:01:11,400 --> 01:01:15,080
αλλά αναμφίβολα η τελευταία
είχε τον χειρότερο αντίκτυπο.
618
01:01:15,080 --> 01:01:17,760
Το σκανδιναβικό φύλλο πάγου
επεκτάθηκε νότια.
619
01:01:18,880 --> 01:01:22,120
Η Γαλλία κι η κεντρική Ευρώπη
ήταν μόνο στέπα του μαμούθ.
620
01:01:23,280 --> 01:01:25,240
Ήταν ένα πολύ σκληρό περιβάλλον.
621
01:01:28,520 --> 01:01:30,840
Η τούνδρα δεν έφτασε τόσο νότια,
622
01:01:31,680 --> 01:01:33,880
αλλά οι αλλαγές ήταν προφανείς.
623
01:01:34,400 --> 01:01:38,920
Όταν υπάρχουν συνθήκες ψύχους,
το νερό γίνεται πάγος,
624
01:01:38,920 --> 01:01:41,440
και η στάθμη της θάλασσας πέφτει.
625
01:01:45,280 --> 01:01:47,680
Με χαμηλότερη στάθμη της θάλασσας,
626
01:01:47,680 --> 01:01:50,160
αποκαλύπτεται μια τεράστια πεδιάδα,
627
01:01:50,160 --> 01:01:55,080
η οποία θα φιλοξενούσε
φυτοφάγα ζώα και πουλιά,
628
01:01:55,080 --> 01:01:58,240
με αβαθείς λίμνες με γλυκό νερό.
629
01:02:01,480 --> 01:02:05,280
Θα γνώριζαν ακριβώς
ποια είδη μπορούσαν να καταναλώσουν,
630
01:02:05,280 --> 01:02:09,240
πού να τα βρουν
και πώς να τα αξιοποιήσουν.
631
01:02:11,520 --> 01:02:14,200
Είναι ένα πολύ μικρό δείγμα από τα οστά
632
01:02:14,200 --> 01:02:16,720
και τα λείψανα που βρήκαμε στις σπηλιές.
633
01:02:16,720 --> 01:02:21,840
Έχουμε δεκάδες χιλιάδες τέχνεργα
που βρήκαμε τα τελευταία 30 χρόνια.
634
01:02:24,160 --> 01:02:29,320
Καταναλώνουν ζώα τα οποία
δεν συνδέονται με τους Νεάντερταλ.
635
01:02:31,880 --> 01:02:35,880
Έχουμε στοιχεία ότι πήγαιναν
στις βραχώδεις ακτές
636
01:02:35,880 --> 01:02:37,280
και μάζευαν πεταλίδες.
637
01:02:37,880 --> 01:02:39,640
Έχω μια πεταλίδα εδώ,
638
01:02:39,640 --> 01:02:44,120
η οποία έχει ακόμα κολλημένο επάνω της
έναν πυρόλιθο.
639
01:02:44,120 --> 01:02:46,920
Ο Νεάντερταλ το άφησε εκεί.
640
01:02:49,440 --> 01:02:54,040
Βρήκαμε κι αυτό το οστό
από ένα κοινό δελφίνι,
641
01:02:55,200 --> 01:02:57,000
και φέρει χαρακιές.
642
01:02:58,760 --> 01:03:03,280
Ίσως να ήταν ήδη νεκρό το δελφίνι,
αλλά το αποσάρκωσαν.
643
01:03:03,920 --> 01:03:05,840
Έβγαλαν τη σάρκα για να το φάνε.
644
01:03:10,720 --> 01:03:15,160
Οι Νεάντερταλ άκμασαν στην Ευρώπη
για περισσότερο χρόνο από ό,τι εμείς.
645
01:03:15,160 --> 01:03:16,200
Αναμφίβολα.
646
01:03:24,440 --> 01:03:26,760
Αυτό μού δείχνει πως είναι ευφυείς
647
01:03:26,760 --> 01:03:29,080
κι ότι κατανοούν το περιβάλλον τους.
648
01:03:34,240 --> 01:03:37,080
Μ' αυτήν την έννοια,
ήταν εξαιρετικά πετυχημένοι.
649
01:03:42,960 --> 01:03:46,720
Οι Νεάντερταλ ήταν ανθρώπινοι.
Ήταν ανθεκτικοί.
650
01:03:46,720 --> 01:03:48,520
Έμοιαζαν πολύ με μας.
651
01:03:49,160 --> 01:03:51,720
Μια μέρα, όμως, τελείωσαν όλα.
652
01:03:55,120 --> 01:03:58,040
Αυτό εντείνει
το μυστήριο της εξαφάνισής τους.
653
01:03:58,880 --> 01:04:04,360
Εξάλλου, αν οι Νεάντερταλ του Γιβραλτάρ
ήταν τόσο ανθεκτικοί για τόσο καιρό,
654
01:04:05,200 --> 01:04:06,800
τι να πήγε λάθος;
655
01:04:07,680 --> 01:04:11,960
Κάποιοι συνδέουν την Εποχή των Παγετώνων
με το ψύχος, το οποίο έγινε μεν,
656
01:04:11,960 --> 01:04:13,880
αλλά υπήρξε και ξηρασία.
657
01:04:15,520 --> 01:04:18,880
Η αλλαγή που έπληξε τους Νεάντερταλ
στο Γιβραλτάρ
658
01:04:18,880 --> 01:04:24,720
θεωρώ πως ήταν η εξαφάνιση των δέντρων.
659
01:04:30,040 --> 01:04:32,200
Έχεις δέντρα. Γιατί είναι σημαντικά;
660
01:04:32,200 --> 01:04:36,280
Επειδή σου επιτρέπουν να κυνηγήσεις
θηράματα στήνοντας ενέδρες.
661
01:04:41,320 --> 01:04:44,280
Διαμέσου των χρόνων, η εμφάνισή τους
662
01:04:44,280 --> 01:04:48,360
έμοιαζε με σωματότυπο παλαιστή,
663
01:04:48,360 --> 01:04:51,680
ικανοί να χιμήξουν σε ζώα με ακόντια,
664
01:04:51,680 --> 01:04:54,320
να επιτεθούν και να τα σκοτώσουν.
665
01:04:58,760 --> 01:05:02,040
Ξαφνικά, ο κόσμος έγινε ένα ανοικτό τοπίο.
666
01:05:02,040 --> 01:05:05,600
Τα ζώα σε βλέπουν από μακριά.
Γίνονται απλησίαστα.
667
01:05:10,160 --> 01:05:11,720
Όταν επήλθε η αλλαγή,
668
01:05:11,720 --> 01:05:15,280
ήταν τόσο γρήγορη, που η βιολογία
αδυνατούσε να ακολουθήσει.
669
01:05:29,680 --> 01:05:30,720
Αυτό τούς έπληξε.
670
01:05:42,320 --> 01:05:45,760
Θεωρούμε ότι είμαστε
το απόγειο της εξέλιξης,
671
01:05:45,760 --> 01:05:48,160
ανέκαθεν έτσι βλέπαμε τον εαυτό μας.
672
01:05:48,160 --> 01:05:51,560
Συγκριτικά με τους Νεάντερταλ,
είμαστε εδώ ενώ αυτοί όχι,
673
01:05:51,560 --> 01:05:53,520
επειδή είμαστε καλύτεροι.
674
01:05:54,280 --> 01:06:00,840
Μπορείς να προσαρμόζεσαι εύκολα,
μπορείς να τα πας καλά στον πλανήτη,
675
01:06:00,840 --> 01:06:03,520
όπως εμείς σήμερα, θα λέγαμε.
676
01:06:04,280 --> 01:06:08,200
Όμως, η ιστορία μάς λέει
πως υπάρχουν κι άλλες ανθρώπινες φύσεις,
677
01:06:08,200 --> 01:06:10,960
κι ότι κάποτε αποτυγχάνουν.
678
01:06:15,840 --> 01:06:19,640
Μπορεί να θεωρούμε ότι τα πάμε καλά,
αλλά ας το γνωρίζουμε αυτό.
679
01:06:26,760 --> 01:06:32,360
Πριν από 40.000 χρόνια, οι αριθμοί
των Νεάντερταλ έπεφταν κατακόρυφα.
680
01:06:33,280 --> 01:06:38,560
Όχι μόνο στο Γιβραλτάρ,
αλλά σε όλο τον κόσμο.
681
01:06:42,520 --> 01:06:45,800
Η κλιματική αλλαγή
αποτέλεσε παράγοντα στην πτώση τους.
682
01:06:48,560 --> 01:06:52,640
Αποτέλεσε παράγοντα, όμως,
και ο αυξανόμενος ανταγωνισμός
683
01:06:52,640 --> 01:06:54,520
με ένα άλλο είδος.
684
01:06:59,480 --> 01:07:05,360
Μέχρι και σήμερα, όλοι μας κουβαλάμε
ένα μικρό ποσοστό DNA των Νεάντερταλ.
685
01:07:09,320 --> 01:07:12,760
Μια κληρονομιά
από τους χαμένους προγόνους μας.
686
01:07:16,840 --> 01:07:21,280
Για τουλάχιστον 100.000 χρόνια,
κύματα από Χόμο Σάπιενς
687
01:07:21,280 --> 01:07:25,760
είχαν εξαπλωθεί από την Αφρική
στην Ευρώπη και στην Ασία,
688
01:07:29,360 --> 01:07:32,880
συναντώντας τους Νεάντερταλ
στα ταξίδια τους.
689
01:08:03,280 --> 01:08:06,640
Κάποιες απ' αυτές τις συναντήσεις
ίσως να ήταν βίαιες.
690
01:08:44,680 --> 01:08:49,680
Κάποιες άλλες,
πιθανόν να ήταν πιο ειρηνικές.
691
01:08:54,080 --> 01:08:59,160
Μια ομάδα ανθρώπων αναγνωρίζει
την ανθρώπινη φύση της άλλης.
692
01:09:08,840 --> 01:09:10,960
Η διαδρομή των θρυλικών ταξιδιών
693
01:09:10,960 --> 01:09:14,520
οδήγησε τους Χόμο Σάπιενς
στη Μέση Ανατολή.
694
01:09:17,480 --> 01:09:23,880
Κοντά στο προγονικό νεκροταφείο
των Νεάντερταλ στο Σανιντάρ.
695
01:09:38,520 --> 01:09:42,920
Πολλοί Χόμο Σάπιενς
φέρουν τα γονίδια των Νεάντερταλ.
696
01:09:46,240 --> 01:09:51,160
Πιστεύω ακράδαντα πως είμαστε ξαδέρφια.
697
01:09:51,160 --> 01:09:53,920
Έχουμε το ίδιο αίμα.
698
01:09:53,920 --> 01:09:56,080
Έχουμε τους ίδιους προγόνους.
699
01:10:04,880 --> 01:10:07,840
Μια συναρπαστική πτυχή της αρχαιολογίας
700
01:10:07,840 --> 01:10:10,440
είναι η ποικιλομορφία
της ανθρώπινης φύσης.
701
01:10:12,600 --> 01:10:16,200
Η μελέτη ανθρώπινων σκελετών
702
01:10:16,200 --> 01:10:20,000
μάς λέει πολλά
για τη ζωή και τις εμπειρίες τους.
703
01:10:22,920 --> 01:10:26,160
Στην ανασκαφή του Σανιντάρ Ζ,
είδαμε χαρακτηριστικά
704
01:10:26,160 --> 01:10:28,800
που υποδηλώνουν πως είναι ενήλικας,
705
01:10:28,800 --> 01:10:32,160
αλλά δεν γνωρίζαμε πόσων ετών ήταν
όταν πέθανε,
706
01:10:32,160 --> 01:10:34,440
δεν ξέραμε αν ήταν άντρας ή γυναίκα,
707
01:10:34,440 --> 01:10:37,600
ούτε πολλά για τη ζωή του.
708
01:10:40,680 --> 01:10:44,720
Αυτά τα ερωτήματα προσπαθούμε
να απαντήσουμε τώρα.
709
01:10:46,400 --> 01:10:51,200
Αυτή είναι η αριστερή κερκίδα.
Είναι ένα από τα οστά του αντιβραχίου.
710
01:10:52,480 --> 01:10:56,040
Μπορούμε να πούμε
ότι ήταν μικρόσωμο άτομο,
711
01:10:56,640 --> 01:11:02,400
κάπου στο 1,50 ή 1,55 με 1,60 ύψος.
712
01:11:03,360 --> 01:11:05,920
Λίγο πάνω από ενάμισι μέτρο.
713
01:11:08,400 --> 01:11:12,640
Αυτό είναι ένα κομμάτι της κάτω γνάθου
με κάποια δόντια.
714
01:11:12,640 --> 01:11:15,960
Είναι σημαντικό να προσέξουμε
ότι πολλά δόντια,
715
01:11:15,960 --> 01:11:19,760
ειδικά τα μπροστινά,
είναι εξαιρετικά φθαρμένα.
716
01:11:20,760 --> 01:11:21,840
Το σμάλτο εδώ
717
01:11:22,360 --> 01:11:25,760
έχει φθαρεί ολοκληρωτικά σε όλα τα δόντια.
718
01:11:27,040 --> 01:11:30,640
Είναι βέβαιο πως ένας Νεάντερταλ
με τόσο φθαρμένα δόντια
719
01:11:30,640 --> 01:11:32,600
είναι πιο μεγάλος σε ηλικία,
720
01:11:33,400 --> 01:11:36,480
πιθανόν μεταξύ 40 και 50 ετών.
721
01:11:42,280 --> 01:11:46,280
Υπάρχουν τρόποι να ξεχωρίσουμε το φύλο
από τον σκελετό του ατόμου.
722
01:11:47,720 --> 01:11:50,880
Χρησιμοποιήσαμε μια τεχνική
που λέγεται πρωτεωμική,
723
01:11:50,880 --> 01:11:53,440
στην οποία αναλύονται οι πρωτεΐνες
724
01:11:53,440 --> 01:11:55,040
του σμάλτου των δοντιών,
725
01:11:55,040 --> 01:11:59,400
επειδή γνωρίζουμε
ότι μια συγκεκριμένη πρωτεΐνη παράγεται
726
01:11:59,400 --> 01:12:01,320
κατά την παραγωγή του σμάλτου,
727
01:12:01,320 --> 01:12:05,560
η οποία έχει διαφορετική εκδοχή
728
01:12:05,560 --> 01:12:08,720
ανάλογα με το αν είναι χρωμόσωμα Χ
ή χρωμόσωμα Υ.
729
01:12:11,200 --> 01:12:15,360
Από εκεί καταδεικνύεται περίτρανα
ότι πρόκειται για γυναίκα.
730
01:12:21,640 --> 01:12:25,760
Συχνά σκεφτόμαστε τους Νεάντερταλ
ως άντρες
731
01:12:25,760 --> 01:12:30,560
ή επικεντρωνόμαστε σε πτυχές
της αντρικής συμπεριφοράς.
732
01:12:32,800 --> 01:12:37,120
Είναι μια συναρπαστική ευκαιρία
να κατανοήσουμε την κοινωνία τους
733
01:12:37,120 --> 01:12:38,440
πιο ολοκληρωτικά.
734
01:12:45,120 --> 01:12:47,840
Μια απτή αναπαράσταση
735
01:12:47,840 --> 01:12:52,440
της εμφάνισης
αυτής της γυναίκας Νεάντερταλ
736
01:12:52,440 --> 01:12:55,280
θα ήταν πραγματικά κάτι συναρπαστικό.
737
01:12:57,040 --> 01:13:00,520
- Λοιπόν, δρ Πομερόι.
- Για να δούμε.
738
01:13:01,920 --> 01:13:03,680
Έχουμε ένα έτοιμο.
739
01:13:04,880 --> 01:13:05,720
Ναι.
740
01:13:13,440 --> 01:13:14,760
Ξεκινώ από δω.
741
01:13:26,600 --> 01:13:28,120
- Λοιπόν.
- Λοιπόν.
742
01:13:28,800 --> 01:13:31,880
Απίθανη. Να τη γυρίσω να τη δουν όλοι.
743
01:13:36,440 --> 01:13:37,600
Με κοιτάει.
744
01:13:37,600 --> 01:13:41,120
Ναι. Εσύ ήσουν μαζί της
τον πιο πολύ καιρό.
745
01:13:42,120 --> 01:13:44,720
- Θυμάσαι τη μύτη...
- Ναι.
746
01:13:45,560 --> 01:13:47,080
- Απίθανη.
- Ναι.
747
01:13:47,080 --> 01:13:49,560
Έχει ενδιαφέρον η έκφρασή της,
748
01:13:49,560 --> 01:13:52,360
τα αισθήματα που κρύβει.
749
01:13:52,360 --> 01:13:56,000
Αυτή είναι η ομορφιά
αυτών των αναπαραστάσεων.
750
01:13:56,000 --> 01:14:02,200
Κάποιοι λένε επικριτικά
"Δεν μπορούμε να γνωρίζουμε πώς ήταν".
751
01:14:02,200 --> 01:14:05,960
Λένε ότι πολλά πράγματα είναι υποθετικά.
Ισχύει αυτό,
752
01:14:05,960 --> 01:14:12,240
αλλά σου δίνει μια αίσθηση
πώς ήταν ως άτομο.
753
01:14:17,840 --> 01:14:21,560
Προσδιορίζει την ουσία
της έννοιας της ανθρώπινης φύσης.
754
01:14:21,560 --> 01:14:24,760
Την έννοια του να είσαι Νεάντερταλ.
755
01:14:24,760 --> 01:14:27,080
Κατά κάποιο τρόπο αποτυπώνει
756
01:14:27,840 --> 01:14:31,120
μια βαθιά ιστορία της ανθρώπινης ζωής.
757
01:14:39,280 --> 01:14:43,880
{\an8}Τα μεγαλύτερα άτομα,
με τις γνώσεις τους, την εμπειρία τους...
758
01:14:43,880 --> 01:14:45,600
{\an8}ΣΑΝΙΝΤΑΡ Ζ
759
01:14:45,600 --> 01:14:48,440
{\an8}θα γνώριζαν τις καλές περιοχές.
760
01:14:51,880 --> 01:14:55,080
Αυτή η ανάμνηση, είτε ήταν μόνο δική της
761
01:14:55,080 --> 01:15:01,280
είτε ήταν μια γνώση την οποία μοιραζόταν
με τραγούδια και ιστορίες
762
01:15:01,280 --> 01:15:03,840
με παιδιά και εγγόνια,
763
01:15:03,840 --> 01:15:06,680
θα ήταν ζωτικής σημασίας για την ομάδα.
764
01:15:08,280 --> 01:15:14,280
Αυτή ήταν η αρχή του πολιτισμού
με την πραγματική της έννοια,
765
01:15:14,280 --> 01:15:18,200
παρά η πρώτη φορά
που κάποιος έφτιαξε ένα χτίσμα.
766
01:15:23,560 --> 01:15:27,520
Πιθανόν να ήταν ένα πρόσωπο εμπιστοσύνης
767
01:15:27,520 --> 01:15:31,680
και είχε τον ρόλο να μεταλαμπαδεύσει
τη γνώση στην επόμενη γενιά.
768
01:15:31,680 --> 01:15:35,600
Κι εδώ εμείς, 75.000 χρόνια αργότερα,
769
01:15:36,960 --> 01:15:39,680
ακόμα μαθαίνουμε απ' αυτήν.
770
01:15:55,320 --> 01:15:59,560
Το σπήλαιο Σανιντάρ μάς έδωσε
τεράστια γνώση για τους Νεάντερταλ,
771
01:16:00,240 --> 01:16:02,040
κι ακόμα μας μαθαίνει.
772
01:16:07,160 --> 01:16:11,800
Μας κάνει επίσης να αναρωτιόμαστε
για το τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος.
773
01:16:15,960 --> 01:16:19,320
Όπως η συμπόνοια για τον συνάνθρωπο.
774
01:16:22,520 --> 01:16:24,400
Πώς αντιμετωπίζουμε τον θάνατο.
775
01:16:27,280 --> 01:16:30,280
Κάτι που αναπόφευκτα
θα συμβεί σε όλους μας.
776
01:16:38,720 --> 01:16:41,280
Τώρα έχουμε μόνο ένα στιγμιότυπο,
777
01:16:41,280 --> 01:16:43,920
και είναι απίθανο και πλούσιο,
778
01:16:43,920 --> 01:16:46,120
αλλά δεν έχουμε ολοκληρωμένη εικόνα
779
01:16:46,120 --> 01:16:49,400
και υπάρχουν τόσα πολλά προς ανακάλυψη
780
01:16:52,240 --> 01:16:56,960
για το πώς κατανοούμε
την ανθρώπινη φύση και την ανθρωπότητα.
781
01:18:56,040 --> 01:18:59,680
{\an8}Υποτιτλισμός: Μαρία Ρούσσου