1 00:00:02,000 --> 00:00:07,000 Downloaded from YTS.MX 2 00:00:08,000 --> 00:00:13,000 Official YIFY movies site: YTS.MX 3 00:00:34,040 --> 00:00:37,440 Πολύ παλιά, οι πεδιάδες της ανατολικής Αφρικής 4 00:00:37,440 --> 00:00:40,440 ήταν το σπίτι των μακρινών μας προγόνων. 5 00:00:47,000 --> 00:00:51,080 Για άγνωστους λόγους, κάποιοι πρόγονοι 6 00:00:51,680 --> 00:00:55,280 αποφάσισαν να φύγουν και ταξίδεψαν βόρεια 7 00:00:55,880 --> 00:00:59,080 και έγιναν οι Νεάντερταλ. 8 00:01:04,840 --> 00:01:07,080 Ο αριθμός τους αυξανόταν με τον καιρό. 9 00:01:09,680 --> 00:01:15,200 Τα εδάφη τους κάλυπταν από τη Ρωσία μέχρι τις ακτές του Ατλαντικού. 10 00:01:21,160 --> 00:01:25,480 {\an8}Μικρές ομάδες που περιφέρονταν σε αχανείς εκτάσεις έρημης γης. 11 00:01:30,400 --> 00:01:36,040 Επέζησαν παρά τις δυσκολίες για πάνω από 300.000 χρόνια, 12 00:01:36,800 --> 00:01:38,200 μέχρι που, ξαφνικά, 13 00:01:39,360 --> 00:01:40,480 εξαφανίστηκαν. 14 00:01:45,320 --> 00:01:49,200 {\an8}Τα λείψανά τους διατηρήθηκαν μόνο σε ελάχιστα σημεία. 15 00:01:50,000 --> 00:01:52,120 Ένα από τα πιο σημαντικά σημεία 16 00:01:53,000 --> 00:01:54,960 βρίσκεται στη Μέση Ανατολή, 17 00:01:55,560 --> 00:01:58,040 ένας αρχαιολογικός θησαυρός 18 00:01:58,040 --> 00:02:01,080 {\an8}κρυμμένος βαθιά στα βουνά του Κουρδιστάν, 19 00:02:02,000 --> 00:02:03,960 {\an8}στο σπήλαιο Σανιντάρ. 20 00:02:09,440 --> 00:02:11,080 Το σπήλαιο Σανιντάρ 21 00:02:11,080 --> 00:02:16,800 θεωρείται ένα από τα πιο σημαντικά σπήλαια στον κόσμο 22 00:02:17,760 --> 00:02:20,840 για την εποχή των Νεάντερταλ και του Χόμο Σάπιενς. 23 00:02:21,640 --> 00:02:27,640 Σε ένα μέρος όπου πάντα υπήρχε ζωή, 24 00:02:27,640 --> 00:02:30,640 ίσως βρούμε απαντήσεις σε ερωτήματα. 25 00:02:31,640 --> 00:02:34,240 Ερωτήματα που ακόμα αποτελούν μυστήρια. 26 00:02:37,320 --> 00:02:39,800 Ποιοι ήταν οι Νεάντερταλ; 27 00:02:41,160 --> 00:02:44,600 Ποιος ήταν ο λόγος της μακροχρόνιας ακμής τους; 28 00:02:45,800 --> 00:02:50,240 Και γιατί εξαφανίστηκαν τελικά; 29 00:02:51,760 --> 00:02:55,720 ΤΑ ΜΥΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΝΕΑΝΤΕΡΤΑΛ 30 00:03:20,200 --> 00:03:23,280 Το Σανιντάρ βρίσκεται στους πρόποδες του Μπράντοστ, 31 00:03:23,280 --> 00:03:26,240 αλλά η λέξη πρόποδες δεν δίνει την πραγματική εικόνα. 32 00:03:28,680 --> 00:03:32,680 Είναι ορεινό το τοπίο, με απόκρημνες βουνοκορφές. 33 00:03:35,160 --> 00:03:39,640 Το σπήλαιο Σανιντάρ εντυπωσιάζει λόγω του μεγέθους και της κλίμακάς του. 34 00:03:42,280 --> 00:03:46,480 Η πρόσβαση γίνεται από χαμηλά. Είναι απίστευτα εντυπωσιακό. 35 00:03:50,240 --> 00:03:51,800 Είναι πολύ μεγάλο. 36 00:03:51,800 --> 00:03:55,400 Έχει μεγάλο στόμιο, και γι' αυτό είναι φωτεινό. 37 00:03:57,440 --> 00:04:01,000 Πετούν πετροχελίδονα από πάνω σου, 38 00:04:01,000 --> 00:04:04,240 οι αετοί κόβουν βόλτες και οι λύκοι αλυχτούν τη νύχτα. 39 00:04:04,240 --> 00:04:06,760 Είναι καταπληκτικό το μέρος. 40 00:04:08,800 --> 00:04:13,880 {\an8}Είναι πολύ ξεχωριστό για μένα το ότι κάνω εγώ τις ανασκαφές εκεί. 41 00:04:13,880 --> 00:04:16,200 {\an8}ΔΡ ΕΜΑ ΠΟΜΕΡΟΪ ΠΑΛΑΙΟΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΟΣ 42 00:04:17,760 --> 00:04:21,160 Η Έμα είναι μέλος μιας ομάδας Βρετανών αρχαιολόγων 43 00:04:21,160 --> 00:04:25,680 που κλήθηκαν να εργαστούν στο σπήλαιο από Κούρδους συναδέλφους. 44 00:04:27,640 --> 00:04:32,400 Το σπήλαιο Σανιντάρ είναι εμβληματικό στην ιστορία των Νεάντερταλ, 45 00:04:33,200 --> 00:04:37,200 και έχει διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο στη αναθεώρησή μας 46 00:04:37,200 --> 00:04:39,400 για όσα υποθέτουμε ότι έκαναν, 47 00:04:39,400 --> 00:04:42,000 για το πώς ήταν και τις ικανότητές τους. 48 00:04:43,960 --> 00:04:46,120 Σκοπός του νέου έργου 49 00:04:46,120 --> 00:04:51,760 είναι η χρήση όλου του εύρους της αρχαιολογικής επιστήμης, 50 00:04:51,760 --> 00:04:55,240 ώστε να ρίξουμε φως στη συμπεριφορά των Νεάντερταλ. 51 00:04:57,840 --> 00:05:02,080 Η τάφρος δεν είχε ανασκαφεί ξανά από τη δεκαετία του '60. 52 00:05:02,600 --> 00:05:03,960 Από τότε, 53 00:05:03,960 --> 00:05:10,120 η ιδέα που είχαμε για τους προγόνους μας έχει αλλάξει αρκετά. 54 00:05:11,600 --> 00:05:13,280 Σήμερα με τον όρο Νεάντερταλ 55 00:05:13,280 --> 00:05:16,560 περιγράφουμε κάποιον που είναι κάπως χαζός. 56 00:05:16,560 --> 00:05:19,760 Είναι υποτιμητικός όρος στην καθομιλουμένη, 57 00:05:19,760 --> 00:05:21,680 λέμε "Τι Νεάντερταλ που είναι". 58 00:05:21,680 --> 00:05:27,160 Αρχαιολογικά, πλησιάζουν όλο και πιο πολύ στον Χόμο Σάπιενς, 59 00:05:27,160 --> 00:05:30,360 {\an8}και η αναθεώρηση αυτή οφείλεται στη δουλειά που έκανε... 60 00:05:30,360 --> 00:05:33,520 {\an8}ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΓΚΡΑΜ ΜΠΑΡΚΕΡ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΕΡΓΟΥ ΣΑΝΙΝΤΑΡ 61 00:05:33,520 --> 00:05:36,080 {\an8}ο Ραλφ Σολέκι εδώ στο σπήλαιο Σανιντάρ. 62 00:05:40,360 --> 00:05:42,840 ΙΡΑΚ 63 00:05:42,840 --> 00:05:46,320 {\an8}Ο Ραλφ Σολέκι γεννήθηκε το 1917. 64 00:05:46,320 --> 00:05:48,840 Πέθανε πρόσφατα σε μεγάλη ηλικία. 65 00:05:49,360 --> 00:05:51,200 Απίστευτα σκληρός άνθρωπος. 66 00:05:53,320 --> 00:05:56,160 Στεκόταν σε νάρκη στον Β' Παγκόσμιο 67 00:05:56,160 --> 00:05:58,240 και επέζησε από θαύμα. 68 00:06:00,840 --> 00:06:04,160 Ήταν ένας αξιόλογος άνθρωπος. 69 00:06:05,800 --> 00:06:09,080 Δεν ξέρω ακριβώς πώς άκουσε για το Σανιντάρ, 70 00:06:10,120 --> 00:06:16,800 {\an8}αλλά ήρθε και εργάστηκε εδώ για πέντε σεζόν μεταξύ του 1951 και 1960. 71 00:06:23,200 --> 00:06:24,880 Έφτιαξε μια τάφρο 72 00:06:24,880 --> 00:06:28,720 που κάλυπτε σχεδόν όλο το έδαφος του σπηλαίου. 73 00:06:35,440 --> 00:06:38,160 Το μέρος έγινε τόσο γνωστό 74 00:06:38,160 --> 00:06:42,960 επειδή ανακάλυψε δέκα Νεάντερταλ, άντρες, γυναίκες και παιδιά. 75 00:06:55,680 --> 00:06:58,960 {\an8}ΑΜΠΝΤΟΥΛΑΧ ΜΠΑΡΖΑΝΙ 76 00:06:58,960 --> 00:07:00,720 Εκείνο τον καιρό 77 00:07:01,760 --> 00:07:03,760 ήμασταν νέοι. 78 00:07:07,320 --> 00:07:09,640 Εγώ ήμουν κάπου 79 00:07:11,080 --> 00:07:12,880 στα 17 με 18 χρονών. 80 00:07:16,800 --> 00:07:18,800 Ο καθηγητής μάς τα έδειξε όλα. 81 00:07:21,400 --> 00:07:24,400 Αφαιρέθηκαν πολλές και μεγάλες πέτρες από τη σπηλιά. 82 00:07:25,040 --> 00:07:26,480 Με εκρηκτικά. 83 00:07:35,360 --> 00:07:39,560 Βρήκαν σκελετούς Νεάντερταλ. Ήταν μεγάλη υπόθεση. 84 00:07:42,920 --> 00:07:46,760 Είχαν χοντρά οστά. 85 00:07:47,440 --> 00:07:49,760 Είχαν μεγάλο κεφάλι. 86 00:07:53,160 --> 00:07:54,000 Τα χέρια τους, 87 00:07:55,600 --> 00:07:57,760 όλα τους ήταν εντυπωσιακά. 88 00:07:59,200 --> 00:08:03,000 Ήταν η πρώτη μεγάλη ανακάλυψη του Σολέκι. 89 00:08:03,720 --> 00:08:06,320 Την ονόμασε Σανιντάρ 1. 90 00:08:07,240 --> 00:08:11,320 Ένας σκελετός από ένα είδος πολύ διαφορετικό από το δικό μας. 91 00:08:16,400 --> 00:08:19,000 Έχουν πιο έντονα χαρακτηριστικά. 92 00:08:19,000 --> 00:08:21,920 Μεγάλα υπερόφρυα τόξα, διαφορετικό σχήμα κρανίου. 93 00:08:21,920 --> 00:08:23,680 Εμείς έχουμε στρογγυλό κρανίο. 94 00:08:23,680 --> 00:08:25,240 Είναι κοντόχοντροι. 95 00:08:26,400 --> 00:08:30,280 Υποθέτουμε ότι μιλούσαν κάποια γλώσσα. 96 00:08:32,240 --> 00:08:33,960 Όσο περισσότερα μαθαίνουμε, 97 00:08:33,960 --> 00:08:37,000 τόσο πιο ξεκάθαρο γίνεται ότι ήταν πιο περίπλοκοι 98 00:08:37,000 --> 00:08:40,000 απ' όσο νομίζαμε πριν από 40, 50 χρόνια. 99 00:08:44,680 --> 00:08:47,360 Το αποκαλούμε δέντρο της ζωής. 100 00:08:48,240 --> 00:08:50,080 Ο κάθε άνθρωπος και το κάθε ζώο 101 00:08:50,920 --> 00:08:54,080 αποτελεί ένα κλαδί σ' αυτό το δέντρο της ζωής. 102 00:08:54,840 --> 00:08:58,880 {\an8}ΑΜΠΝΤΟΥΛΑΧΑΜΠ ΣΟΥΛΕΪΜΑΝ ΧΑΣΑΝ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ ΚΑΙ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ 103 00:08:58,880 --> 00:09:03,800 Εμείς αποτελούμε ένα κλαδί και οι Νεάντερταλ ένα άλλο. 104 00:09:06,080 --> 00:09:08,640 Κάποια στιγμή στον χρόνο χωριστήκαμε. 105 00:09:10,560 --> 00:09:12,880 Νιώθω πραγματικά 106 00:09:13,440 --> 00:09:17,960 ότι κάθομαι πάνω στα λείψανα κάποιου ξαδέρφου μου. 107 00:09:24,800 --> 00:09:29,160 Αυτήν τη στιγμή είμαστε τεσσεράμισι μέτρα από την επιφάνεια της σπηλιάς. 108 00:09:29,840 --> 00:09:32,600 Άρα, μιλάμε για 45.000 χρόνια πριν. 109 00:09:33,280 --> 00:09:35,840 Είναι το επίπεδο στο οποίο έχουμε 110 00:09:35,840 --> 00:09:38,680 τον ενταφιασμό ή την εναπόθεση του Σανιντάρ 1. 111 00:09:41,600 --> 00:09:46,040 {\an8}ΣΑΝΙΝΤΑΡ 1 112 00:09:46,800 --> 00:09:50,000 {\an8}ΑΠΕΒΙΩΣΕ ΠΡΙΝ ΑΠΟ 45.000 ΧΡΟΝΙΑ 113 00:09:50,920 --> 00:09:54,080 Είχε ένα τραύμα δεξιά στο κεφάλι... 114 00:09:58,800 --> 00:10:00,600 αλλά και στο αριστερό μάτι, 115 00:10:00,600 --> 00:10:03,240 που μπορεί να τον άφησε και τυφλό, 116 00:10:03,240 --> 00:10:06,120 και ίσως να συνδέεται με άλλους τραυματισμούς. 117 00:10:18,760 --> 00:10:21,520 Το δεξί του χέρι ήταν παράλυτο... 118 00:10:24,600 --> 00:10:29,480 και είχε σπάσει το δεξί του χέρι σε πάνω από ένα σημείο, 119 00:10:29,480 --> 00:10:30,680 αλλά φαίνεται 120 00:10:30,680 --> 00:10:34,560 ότι το κάτω μέρος είχε αφαιρεθεί είτε σκόπιμα είτε από ατύχημα. 121 00:10:34,560 --> 00:10:38,120 Βασικά, δεν είχε δεξί χέρι από τον αγκώνα και κάτω. 122 00:10:40,720 --> 00:10:45,040 Είχε κι άλλους τραυματισμούς. Είχε σοβαρή αρθρίτιδα στο γόνατο. 123 00:10:50,000 --> 00:10:52,240 Κατάγματα στο πόδι. 124 00:10:54,800 --> 00:10:57,520 Το κυνήγι, για παράδειγμα, 125 00:10:57,520 --> 00:11:00,880 ίσως να μην μπορούσε να κυνηγήσει, 126 00:11:00,880 --> 00:11:03,640 αλλά είχε ζήσει σχετικά μέχρι τα γηρατειά του. 127 00:11:12,400 --> 00:11:15,760 Η καινούρια ανακάλυψη ήταν σημαντική. 128 00:11:20,600 --> 00:11:24,000 Η ανακάλυψη του Σανιντάρ 1 ήταν τεράστια αλλαγή, 129 00:11:24,000 --> 00:11:25,920 επειδή υπονοούσε την πιθανότητα 130 00:11:25,920 --> 00:11:30,200 να υπήρχε φροντίδα και συμπόνοια στην κοινωνία των Νεάντερταλ. 131 00:11:32,440 --> 00:11:36,520 Βρήκαμε τεκμήρια ενός σοβαρά τραυματισμένου ατόμου 132 00:11:36,520 --> 00:11:39,320 που δεχόταν φροντίδα από τους γύρω του. 133 00:11:47,120 --> 00:11:50,280 Αμέσως μετά, ο Σολέκι έφερε στο φως ακόμα ένα λείψανο 134 00:11:50,280 --> 00:11:53,600 με εξίσου εντυπωσιακή ιστορία. 135 00:11:53,600 --> 00:11:57,920 {\an8}ΣΑΝΙΝΤΑΡ 3 136 00:11:59,960 --> 00:12:04,360 {\an8}ΑΠΕΒΙΩΣΕ ΠΡΙΝ ΑΠΟ 45.000 ΧΡΟΝΙΑ 137 00:12:06,080 --> 00:12:09,480 Ο Σανιντάρ 3 ήταν ακόμη ένας ενήλικας άντρας, 138 00:12:10,400 --> 00:12:12,600 κι αυτός με τραυματισμούς, 139 00:12:12,600 --> 00:12:16,800 μεταξύ αυτών ένας σοβαρός τραυματισμός στα πλευρά. 140 00:12:17,920 --> 00:12:22,080 Μια έντονη υπενθύμιση για τη βίαιη φύση της νεολιθικής ζωής. 141 00:12:35,480 --> 00:12:40,400 Βρέθηκαν κι άλλα αντικείμενα σε άλλα μέρη του σπηλαίου, 142 00:12:40,400 --> 00:12:43,680 τα οποία δίνουν στοιχεία για την τύχη του Σανιντάρ 3. 143 00:12:44,840 --> 00:12:48,120 {\an8}Αυτά είναι κάποια από τα τέχνεργα του Σανιντάρ. 144 00:12:49,080 --> 00:12:53,280 Αυτό το μεγάλο κομμάτι είναι ένας πυρήνας, μία λίθος. 145 00:12:53,280 --> 00:12:56,720 Είναι στρογγυλές πέτρες, ίσως από το ποτάμι. 146 00:12:56,720 --> 00:13:00,080 Ο Νεάντερταλ το μάζεψε με σκοπό να αφαιρέσει κομμάτια, 147 00:13:00,680 --> 00:13:02,680 είτε για να το κάνει εργαλείο, 148 00:13:02,680 --> 00:13:06,840 ή να κάνει εργαλείο τα κομματάκια του, τα θραύσματα. 149 00:13:06,840 --> 00:13:10,480 Όλα αυτά βρίσκονται στον ποταμό Ζαμπ, τρία χιλιόμετρα μακριά. 150 00:13:20,840 --> 00:13:24,000 Προσπαθώ να δημιουργήσω αιχμή. 151 00:13:24,960 --> 00:13:26,640 Αυτό που κάνω, στην ουσία, 152 00:13:27,880 --> 00:13:29,360 είναι να χτυπάω στην άκρη 153 00:13:30,800 --> 00:13:33,040 για να βγάλω μικρότερα κομμάτια. 154 00:13:33,040 --> 00:13:35,800 Κι έτσι, το ακονίζω. 155 00:13:40,400 --> 00:13:41,920 Δεν έχω αφαιρέσει πολύ, 156 00:13:41,920 --> 00:13:44,960 αλλά ήδη βλέπουμε ότι έγινε αρκετά αιχμηρό. 157 00:13:46,440 --> 00:13:48,200 Αυτή η αιχμή 158 00:13:48,200 --> 00:13:51,400 μου πήρε πέντε με έξι λεπτά για να γίνει. 159 00:13:52,440 --> 00:13:54,920 Σε επιδέξια χέρια αυτό είναι θανάσιμο όπλο, 160 00:13:54,920 --> 00:13:57,040 όταν κάποιος ξέρει τι κάνει 161 00:13:57,040 --> 00:13:58,440 και τι κρατάει. 162 00:14:22,040 --> 00:14:24,880 Ένα ενδιαφέρον στοιχείο του Σανιντάρ 3 163 00:14:24,880 --> 00:14:27,080 είναι το διατρητικό τραύμα. 164 00:14:30,840 --> 00:14:36,080 Αυτό υποδεικνύει ότι η αιχμή του δόρατος 165 00:14:36,080 --> 00:14:38,560 χώθηκε βαθιά στον θωρακικό κλωβό. 166 00:14:38,560 --> 00:14:42,640 Ίσως και να τρύπησε τον πνεύμονα και να προκάλεσε πνευμοθώρακα. 167 00:15:14,400 --> 00:15:17,440 Το τραύμα συνάδει με βλήμα. 168 00:15:21,520 --> 00:15:24,160 Κάτι σαν δόρυ που εκτοξεύθηκε. 169 00:15:33,760 --> 00:15:35,640 Ίσως ήταν ατύχημα στο κυνήγι. 170 00:15:37,040 --> 00:15:39,680 Ίσως ήταν ένα βίαιο επεισόδιο μεταξύ τους. 171 00:15:44,400 --> 00:15:46,920 Το σίγουρο είναι ότι υπήρχε το τραύμα 172 00:15:46,920 --> 00:15:49,240 και ότι επέζησε κάποιο διάστημα. 173 00:15:50,480 --> 00:15:53,640 Αυτό υποδεικνύει ότι δέχτηκε φροντίδα 174 00:15:53,640 --> 00:15:56,000 για να ξεπεράσει τον τραυματισμό. 175 00:16:03,360 --> 00:16:08,920 Παρότι σοβαρά τραυματισμένοι, φαίνεται ότι οι Σανιντάρ 3 και 1 176 00:16:08,920 --> 00:16:11,840 δέχτηκαν φροντίδα από τους γύρω τους. 177 00:16:17,160 --> 00:16:20,960 Ήταν μια νέα και επαναστατική οπτική για τη ζωή των Νεάντερταλ. 178 00:16:22,880 --> 00:16:26,600 Βρέθηκαν κι άλλα τεκμήρια για τη συμπεριφορά τους και αλλού, 179 00:16:26,600 --> 00:16:30,640 σε ένα σπήλαιο μακριά, βορειοδυτικά του Σανιντάρ. 180 00:16:31,360 --> 00:16:37,680 ΖΑΓΚΡΕΜΠ, ΚΡΟΑΤΙΑ 181 00:16:42,280 --> 00:16:45,400 Το κάθε νέο στοιχείο για τους Νεάντερταλ 182 00:16:46,560 --> 00:16:49,920 υποδεικνύει πόσο ανθρώπινοι ήταν. 183 00:16:56,200 --> 00:16:59,360 Η συμπεριφορά τους ήταν διαφορετική από τη δική μας. 184 00:17:02,480 --> 00:17:05,840 Ζούσαν σε έναν εντελώς διαφορετικό κόσμο από τον δικό μας. 185 00:17:21,880 --> 00:17:24,760 Αυτό είναι ένα κομμάτι της συλλογής Κράπινα. 186 00:17:27,520 --> 00:17:31,360 Είναι κάπου 130.000 ετών 187 00:17:31,360 --> 00:17:36,040 και είναι η μεγαλύτερη συλλογή των Νεάντερταλ που βρέθηκε στον ίδιο χώρο. 188 00:17:40,400 --> 00:17:46,360 Υπολογίζουμε κάπου στους 80 Νεάντερταλ. 189 00:17:47,840 --> 00:17:50,160 Δεν ήταν θαμμένα ολόκληρα τα σώματα. 190 00:17:50,160 --> 00:17:54,880 Βρήκαμε κομμάτια του καθένα. 191 00:17:54,880 --> 00:17:56,760 Είναι πολύ ασυνήθιστο αυτό. 192 00:17:57,560 --> 00:17:58,760 {\an8}ΝΤΑΒΟΡΚΑ ΡΑΝΤΟΒΤΣΙΤΣ 193 00:17:58,760 --> 00:18:02,040 {\an8}ΦΡΟΝΤΙΣΤΡΙΑ ΣΥΛΛΟΓΗΣ ΚΡΑΠΙΝΑ ΜΟΥΣΕΙΟ ΦΥΣΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ 194 00:18:06,640 --> 00:18:12,040 Στα οστά της συλλογής Κράπινα, στο κρανίο και στο υπόλοιπο σώμα, 195 00:18:12,040 --> 00:18:16,440 βλέπουμε πολλές χαρακιές που έγιναν από ανθρώπινο παράγοντα. 196 00:18:23,560 --> 00:18:27,640 Αυτή είναι κνήμη, και υπάρχει περίπτωση 197 00:18:27,640 --> 00:18:30,920 το κάταγμα να προκλήθηκε σκόπιμα με χτύπημα. 198 00:18:32,880 --> 00:18:38,000 Βλέπουμε εδώ χαρακιές και κάποια άλλα σημάδια. 199 00:18:39,240 --> 00:18:43,920 Ένας λόγος να χτυπήσεις ένα μακρύ οστό 200 00:18:43,920 --> 00:18:48,480 είναι το ότι περιέχει μυελό των οστών. 201 00:18:52,120 --> 00:18:58,400 Αυτή είναι περόνη με άλλα ενδιαφέροντα σημάδια 202 00:18:58,400 --> 00:19:00,080 στην επιφάνεια του οστού. 203 00:19:01,240 --> 00:19:04,600 Πιθανόν να έγιναν όταν κάποιος αφαιρούσε 204 00:19:04,600 --> 00:19:10,040 τη σάρκα ή τον μυϊκό ιστό από το οστό. 205 00:19:10,040 --> 00:19:12,960 Όπως ακριβώς θα έκανε κάποιος 206 00:19:12,960 --> 00:19:16,160 την ώρα που έτρωγε κοτόπουλο με κόκαλο. 207 00:19:28,040 --> 00:19:33,040 Όταν ακούς ότι έτρωγαν ο ένας τον άλλον, αμέσως σοκάρεσαι. 208 00:19:38,680 --> 00:19:42,360 Και έρχεται το ερώτημα "Τι είδους κανιβαλισμός;" 209 00:19:43,560 --> 00:19:45,080 Τι σήμαινε γι' αυτούς; 210 00:20:03,160 --> 00:20:06,880 Κοίτα εδώ, κόβει σαν κανονικό μαχαίρι κουζίνας. 211 00:20:08,800 --> 00:20:11,120 - Γίνεται αβίαστα. - Ναι, πανεύκολα. 212 00:20:11,840 --> 00:20:13,040 {\an8}ΔΡ ΑΝΚΙΣΑ ΟΡΟΣ ΣΡΣΕΝ 213 00:20:13,040 --> 00:20:16,080 {\an8}ΕΡΕΥΝΗΤΡΙΑ ΚΡΟΑΤΙΚΗΣ ΑΚΑΔΗΜΙΑΣ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΚΑΙ ΤΕΧΝΩΝ 214 00:20:16,080 --> 00:20:22,120 Με την αναπαράσταση των εργαλείων και των εργασιών 215 00:20:22,120 --> 00:20:25,600 προσπαθούμε να μπούμε στο μυαλό αυτών των ανθρώπων 216 00:20:25,600 --> 00:20:29,920 και βλέπουμε τις σκέψεις που έκαναν. 217 00:20:30,800 --> 00:20:34,000 Το διαφορετικό είναι ότι κάνουμε χαρακιές 218 00:20:34,000 --> 00:20:36,920 κοντά στις αρθρώσεις. 219 00:20:36,920 --> 00:20:40,400 Το παράξενο με τα λείψανα στην Κράπινα 220 00:20:40,400 --> 00:20:43,960 είναι ότι βρέθηκαν κατά μήκος των μακριών οστών. 221 00:20:43,960 --> 00:20:47,160 Λες και κάποιος το έξυνε παρατεταμένα. 222 00:20:47,160 --> 00:20:48,080 Ναι. 223 00:20:49,320 --> 00:20:54,240 Δεν μπορώ να φανταστώ να το κάνω αυτό σε κάποιον που γνωρίζω. 224 00:21:00,360 --> 00:21:04,520 Αυτό είναι το περίφημο κρανίο Κράπινα 3. 225 00:21:05,560 --> 00:21:11,440 Είναι το πιο ολοκληρωμένο δείγμα κρανίου 226 00:21:11,440 --> 00:21:16,160 σε ολόκληρη τη συλλογή και το μοναδικό που έχει πρόσωπο. 227 00:21:21,200 --> 00:21:24,040 Πιστεύουμε ότι ανήκε σε γυναίκα. 228 00:21:24,040 --> 00:21:27,240 Μια νεαρή Νεάντερταλ γύρω στα 20. 229 00:21:28,960 --> 00:21:31,680 Το ενδιαφέρον είναι ότι στο μετωπιαίο οστό 230 00:21:31,680 --> 00:21:36,640 υπάρχουν κάπου στις 40 χαρακιές. 231 00:21:40,360 --> 00:21:43,000 Υπάρχει αποφασιστικότητα 232 00:21:43,000 --> 00:21:47,800 για να κάνεις 40 χαρακιές αργά, τη μία κοντά στην άλλη. 233 00:21:48,960 --> 00:21:51,320 Ακόμα κι αν κατανάλωσαν αυτά τα οστά, 234 00:21:51,320 --> 00:21:54,920 δεν νομίζω να το έκαναν λόγω πείνας. 235 00:21:57,640 --> 00:22:00,600 Είναι εξαιρετικά περίπλοκη συμπεριφορά. 236 00:22:09,840 --> 00:22:14,560 Καταναλώνοντας τη σάρκα ενός ατόμου που γνώριζαν, 237 00:22:15,440 --> 00:22:20,880 ίσως να ήθελαν να πάρουν ένα χαρακτηριστικό που θαύμαζαν 238 00:22:20,880 --> 00:22:23,800 σε αυτό το άτομο. 239 00:22:26,720 --> 00:22:29,400 Στα εθνογραφικά παραδείγματα που γνωρίζουμε, 240 00:22:29,920 --> 00:22:33,640 μέχρι πρόσφατα, οι άνθρωποι έτρωγαν τους αγαπημένους τους, 241 00:22:33,640 --> 00:22:38,640 επειδή καταναλώνοντας τη σάρκα τους ήθελαν να πάρουν κάτι 242 00:22:38,640 --> 00:22:43,680 που θα συνεχιστεί στις επόμενες γενιές, κάτι σαν κληρονομιά. 243 00:22:47,560 --> 00:22:51,040 Δεν μπορώ να πω ότι αυτό ήταν σίγουρα η κινητήρια δύναμη 244 00:22:51,040 --> 00:22:53,840 πίσω από τη συμπεριφορά αυτή στους Νεάντερταλ, 245 00:22:53,840 --> 00:22:55,520 αλλά είναι μία πιθανότητα. 246 00:23:01,760 --> 00:23:04,560 Η αντιμετώπιση των νεκρών από τους Νεάντερταλ 247 00:23:04,560 --> 00:23:07,560 δείχνει τον περίπλοκο τρόπο σκέψης τους. 248 00:23:13,160 --> 00:23:15,560 Αυτό αποδεικνύεται περίτρανα 249 00:23:15,560 --> 00:23:19,000 με τη διασημότερη ανακάλυψη του Ραλφ Σολέκι, 250 00:23:19,960 --> 00:23:25,800 η οποία ονομάστηκε Σανιντάρ 4, γνωστή και ως "Ταφή με Λουλούδια". 251 00:23:30,160 --> 00:23:31,960 Σε αυτό το σπήλαιο 252 00:23:33,480 --> 00:23:36,960 βρήκαμε εννιά Νεάντερταλ, 253 00:23:36,960 --> 00:23:39,680 εκ των οποίων δύο είναι εξαιρετικής σημασίας. 254 00:23:39,680 --> 00:23:43,680 Βρέθηκε ένας εκεί, σε βάθος 5 μέτρων... 255 00:23:43,680 --> 00:23:46,240 ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΡΑΛΦ ΣΟΛΕΚΙ ΣΠΗΛΑΙΟ ΣΑΝΙΝΤΑΡ 1994 256 00:23:46,240 --> 00:23:49,760 και εδώ βρέθηκε ο Σανιντάρ 4, σε βάθος 7 μέτρων. 257 00:23:50,840 --> 00:23:54,440 Ο Σολέκι ήταν από τους σπουδαιότερος αρχαιολόγους του κόσμου. 258 00:23:54,440 --> 00:23:57,200 Χωρίς αμφιβολία. Κι ήταν σπουδαίος αφηγητής. 259 00:23:57,200 --> 00:24:03,840 Αυτό υποδεικνύει τα πρώτα σημάδια πνευματικής εξέλιξης 260 00:24:04,360 --> 00:24:07,280 και ίσως τα πρώτα σημάδια θρησκείας. 261 00:24:11,280 --> 00:24:13,720 {\an8}ΣΑΝΙΝΤΑΡ 4 262 00:24:13,720 --> 00:24:17,800 {\an8}"Η ΤΑΦΗ ΜΕ ΛΟΥΛΟΥΔΙΑ" 263 00:24:17,800 --> 00:24:22,720 {\an8}Η ταφή με λουλούδια ήταν μια επιδραστική στιγμή, 264 00:24:22,720 --> 00:24:25,800 {\an8}επειδή το ότι βρέθηκε ένας ολοκληρωμένος Νεάντερταλ 265 00:24:25,800 --> 00:24:28,360 {\an8}ήταν εξαιρετικά σπάνιο. 266 00:24:30,400 --> 00:24:33,520 Λήφθηκε δείγμα για γύρη, 267 00:24:33,520 --> 00:24:36,800 το οποίο ήταν αρκετά ριζοσπαστικό για την εποχή. 268 00:24:36,800 --> 00:24:41,000 Βρήκαμε γύρη στο χώμα, 269 00:24:41,000 --> 00:24:42,560 κάτι τέτοιο, 270 00:24:43,200 --> 00:24:47,400 και η γύρη υποδεικνύει οχτώ είδη λουλουδιών, 271 00:24:47,400 --> 00:24:50,560 τα οποία θεωρούμε ότι θάφτηκαν μαζί με το άτομο. 272 00:24:54,240 --> 00:24:57,560 Δεν λέει ξεκάθαρα "Έγινε κηδεία", 273 00:24:57,560 --> 00:25:00,840 αλλά εκεί σε οδηγεί η περιγραφή. 274 00:25:02,920 --> 00:25:06,920 {\an8}"Στην τελευταία εποχή των παγετώνων, κάποιος τριγύριζε στα βουνά 275 00:25:06,920 --> 00:25:09,840 {\an8}μαζεύοντας λουλούδια για έναν πένθιμο σκοπό". 276 00:25:14,400 --> 00:25:19,480 Η άποψη του κόσμου για τους Νεάντερταλ ανέκαθεν ήταν ότι είχαν άσχημη ζωή. 277 00:25:19,480 --> 00:25:22,920 Ότι ήταν άσχημοι. Ότι δεν είχαν λεπτά συναισθήματα. 278 00:25:22,920 --> 00:25:24,920 Ότι δεν είχαν προχωρημένη σκέψη. 279 00:25:29,160 --> 00:25:32,680 Και τελικά ήταν ευαίσθητοι και στοργικοί. 280 00:25:36,920 --> 00:25:38,880 Έγινε πρώτη είδηση. 281 00:25:40,160 --> 00:25:43,760 Μάθαμε ότι οι Νεάντερταλ θρηνούσαν και μάζευαν λουλούδια 282 00:25:43,760 --> 00:25:47,640 από τα γύρω βουνά για να τιμήσουν τους νεκρούς τους. 283 00:25:58,920 --> 00:26:01,080 Ήταν οι πρώτοι που έβαζαν λουλούδια, 284 00:26:01,960 --> 00:26:05,880 μια ανακάλυψη της αρχαιολογίας άνευ προηγουμένου. 285 00:26:44,680 --> 00:26:48,280 Από την ανακάλυψη του Σανιντάρ 4, 286 00:26:49,400 --> 00:26:53,040 η θεωρία της ταφής με λουλούδια έγινε στόχος επικρίσεων. 287 00:27:01,120 --> 00:27:03,320 Κάποιος που μελετούσε τους γερβίλους, 288 00:27:03,320 --> 00:27:07,440 τα μικρά θηλαστικά που ζουν σε λαγούμια, κάτι σαν χάμστερ με ουρά, 289 00:27:08,120 --> 00:27:12,720 ανακάλυψε ότι οι γερβίλοι έπαιρναν λουλούδια στα λαγούμια για τροφή. 290 00:27:16,120 --> 00:27:18,840 Αυτό ήταν μια ανατροπή, 291 00:27:18,840 --> 00:27:23,840 ιδιαίτερα επειδή ο Σολέκι είχε εντοπίσει λαγούμια ζώων. 292 00:27:27,800 --> 00:27:30,640 Η ομάδα, όμως βρήκε νέα στοιχεία που αποδεικνύουν 293 00:27:30,640 --> 00:27:33,720 ότι εν μέρει ο Σολέκι είχε δίκιο τελικά. 294 00:27:35,040 --> 00:27:38,120 Αυτό το μέρος έχει ύαινες, λύκους 295 00:27:38,120 --> 00:27:40,840 και λεοπαρδάλεις. Ακόμα και σήμερα. 296 00:27:40,840 --> 00:27:42,680 Αν άφηναν μία σορό, 297 00:27:42,680 --> 00:27:46,040 σίγουρα ένα ζώο θα ερχόταν να τη φάει. 298 00:28:00,280 --> 00:28:05,280 Αυτά είναι ολοκληρωμένα λείψανα που δεν υπέστησαν κάτι τέτοιο. 299 00:28:07,880 --> 00:28:11,000 Κατά κάποιον τρόπο, οι σοροί τους ήταν προστατευμένες. 300 00:28:16,640 --> 00:28:22,840 Εικάζω ότι έπαιρναν κλαδιά 301 00:28:24,240 --> 00:28:29,520 και έφτιαχναν ένα δυσχερές εμπόδιο για τα άγρια ζώα. 302 00:28:32,320 --> 00:28:39,240 Έτσι, ίχνη από κλαδιά και γύρη θα έπεσαν στον θωρακικό κλωβό του πτώματος 303 00:28:39,240 --> 00:28:41,000 όσο μετατρεπόταν σε σκελετό. 304 00:28:44,360 --> 00:28:49,040 Η ιστορία του Σολέκι είναι υπέροχη. 305 00:28:51,960 --> 00:28:55,560 Πλέον γνωρίζουμε αρκετές λεπτομέρειες 306 00:28:55,560 --> 00:28:58,120 ώστε να ξέρουμε πως η ιστορία δεν αληθεύει, 307 00:28:59,240 --> 00:29:00,440 από καμία άποψη. 308 00:29:08,600 --> 00:29:15,120 Η θεωρία ότι οι Νεάντερταλ φρόντιζαν τους νεκρούς τους 309 00:29:15,120 --> 00:29:17,560 προστατεύοντάς τους, 310 00:29:21,520 --> 00:29:24,200 δεν απέχει τόσο πολύ 311 00:29:24,960 --> 00:29:28,400 από τα λεγόμενά του, κατά κάποιο τρόπο. 312 00:29:33,520 --> 00:29:38,680 Ο Ραλφ Σολέκι ανακάλυψε την Ταφή με Λουλούδια το 1960. 313 00:29:40,560 --> 00:29:42,920 Σκόπευε να επιστρέψει τον επόμενο χρόνο, 314 00:29:43,640 --> 00:29:47,360 αλλά δεν κατάφερε ποτέ να συνεχίσει τις ανασκαφές στο Σανιντάρ. 315 00:29:56,160 --> 00:29:58,960 Οι Κούρδοι είναι αναμφίβολα άρχοντες των βουνών. 316 00:29:58,960 --> 00:30:00,920 Τα ιρακινά τανκ δεν πάνε εκεί. 317 00:30:04,120 --> 00:30:07,680 {\an8}Δεν στράφηκαν οι ΗΠΑ εναντίον του Ιράκ. 318 00:30:08,360 --> 00:30:09,680 {\an8}Ορίστε το χτύπημα. 319 00:30:09,680 --> 00:30:11,960 {\an8}Το Ιράκ στράφηκε εναντίον του κόσμου. 320 00:30:17,120 --> 00:30:18,720 {\an8}ΠΟΛΕΜΟΣ ΣΤΟ ΙΡΑΚ 2003-2011 321 00:30:19,520 --> 00:30:22,320 Τέτοιες εικόνες έχει η αλλαγή καθεστώτος. 322 00:30:25,240 --> 00:30:26,760 Ο Σαντάμ έφυγε. 323 00:30:28,840 --> 00:30:30,680 {\an8}Χτυπημένο από σύγχρονο οπλισμό, 324 00:30:30,680 --> 00:30:34,640 το χαλιφάτο έχει περικυκλωθεί από στρατεύματα. 325 00:30:40,160 --> 00:30:46,000 Στις αρχές του 2010, αφότου η κατάσταση είχε ηρεμήσει ουσιαστικά... 326 00:30:46,000 --> 00:30:48,760 Το Iσλαμικό Kράτος σβήνει. 327 00:30:49,480 --> 00:30:52,880 η κουρδική κυβέρνηση προσέγγισε τον καθηγητή Γκραμ Μπάρκερ 328 00:30:53,560 --> 00:30:56,920 για να ξεκινήσει νέες ανασκαφές στο σπήλαιο Σανιντάρ. 329 00:30:59,040 --> 00:31:01,760 Δεν αναμέναμε να βρούμε λείψανα των Νεάντερταλ, 330 00:31:01,760 --> 00:31:05,960 δεν ήταν καν αυτός ο σκοπός. Στοχεύαμε στην ενίσχυση 331 00:31:05,960 --> 00:31:07,360 του έργου του Σολέκι. 332 00:31:09,800 --> 00:31:12,600 Έτσι, ήταν τεράστια έκπληξη 333 00:31:12,600 --> 00:31:18,200 όταν το 2018 η ομάδα ανακάλυψε τον πρώτο σκελετό Νεάντερταλ 334 00:31:18,200 --> 00:31:22,000 που βρέθηκε οπουδήποτε τα τελευταία 25 και πλέον χρόνια. 335 00:31:25,000 --> 00:31:27,760 Πρώτα ήρθε στο φως ένα μέρος του κρανίου, 336 00:31:27,760 --> 00:31:32,000 που ήταν συναρπαστικό. Ήταν μέρος της κόγχης του ματιού. 337 00:31:34,800 --> 00:31:39,240 Διαθέτει ξεκάθαρα χαρακτηριστικά των Νεάντερταλ, 338 00:31:39,240 --> 00:31:42,200 όπως τα έντονα υπερόφρυα τόξα. 339 00:31:45,800 --> 00:31:48,640 Ακριβώς από κάτω ήταν το αριστερό χέρι, 340 00:31:49,960 --> 00:31:52,840 το οποίο ήταν διπλωμένο, 341 00:31:52,840 --> 00:31:56,200 κρυμμένο κάτω από το κεφάλι. 342 00:31:59,120 --> 00:32:01,240 Η σύγχρονη χρονολόγηση το τοποθέτησε 343 00:32:01,240 --> 00:32:04,440 στις παλαιότερες ανακαλύψεις του Σολέκι. 344 00:32:07,040 --> 00:32:10,000 {\an8}ΑΠΕΒΙΩΣΕ ΠΡΙΝ ΑΠΟ 75.000 ΧΡΟΝΙΑ 345 00:32:10,000 --> 00:32:16,040 {\an8}Τα 75.000 χρόνια είναι δύσκολο να τα συλλάβει ο νους. 346 00:32:17,120 --> 00:32:20,960 Αν η καταγεγραμμένη ιστορία μάς φαίνεται πολύς καιρός, 347 00:32:20,960 --> 00:32:24,640 μπροστά στην ιστορία του είδους μας είναι σταγόνα στον ωκεανό. 348 00:32:34,040 --> 00:32:39,600 Αν σκεφτεί κανείς τι έγινε στον κόσμο, οι Νεάντερταλ εξαφανίστηκαν, 349 00:32:40,200 --> 00:32:43,080 οι σύγχρονοι άνθρωποι εποίκησαν τον πλανήτη. 350 00:32:44,560 --> 00:32:48,400 Γεωργία, πόλεις, αστικοποίηση. Ευρωπαϊκή αποικιοκρατία. 351 00:32:50,760 --> 00:32:53,200 Η φρικαλεότητα του 20ού αιώνα. 352 00:33:12,680 --> 00:33:14,360 Ενώ συνέβαιναν όλα αυτά, 353 00:33:16,680 --> 00:33:18,000 αυτός ήταν εκεί... 354 00:33:23,240 --> 00:33:26,120 ή αυτή, σε ξαπλωτή θέση... 355 00:33:30,560 --> 00:33:32,800 κάτω από μια τεράστια μάζα από πέτρες. 356 00:33:35,040 --> 00:33:38,200 Και τον βρήκαμε, κόντρα σε όλες τις προβλέψεις. 357 00:33:43,360 --> 00:33:47,760 {\an8}ΣΑΝΙΝΤΑΡ Ζ 358 00:33:50,720 --> 00:33:54,400 Είναι σίγουρα μια ανακάλυψη της γενιάς μας. Εντελώς απρόσμενα. 359 00:34:00,640 --> 00:34:02,760 Το κρανίο είχε συνθλιβεί. 360 00:34:02,760 --> 00:34:05,880 Ολόκληρο το κρανίο είχε θρυμματιστεί 361 00:34:05,880 --> 00:34:08,200 και είχε μόνο 2-3 εκατοστά πάχος. 362 00:34:12,880 --> 00:34:14,320 Ήταν κατακερματισμένο. 363 00:34:15,920 --> 00:34:17,160 Και πολύ εύθραυστο. 364 00:34:21,600 --> 00:34:27,080 Ακόμα και ένα άγγιγμα με το πινέλο μπορεί να διαλύσει κάτι. 365 00:34:27,080 --> 00:34:29,520 Θέλει προσεχτικές κινήσεις. 366 00:34:29,520 --> 00:34:30,960 Τι κομμάτι ήταν αυτό; 367 00:34:30,960 --> 00:34:33,280 Η κάτω γνάθος 368 00:34:34,640 --> 00:34:37,920 και τα περισσότερα κάτω δόντια, αλλά όχι όλα. 369 00:34:37,920 --> 00:34:41,200 Τα ανασύραμε σε κομμάτια με όλο το ίζημα, 370 00:34:41,200 --> 00:34:42,760 για να κρατηθεί ενιαίο. 371 00:34:45,320 --> 00:34:47,800 Είναι επίπονη εργασία, και δικαιολογημένα. 372 00:34:48,400 --> 00:34:49,840 Έχεις μόνο μια ευκαιρία. 373 00:34:50,400 --> 00:34:53,240 Η αρχαιολογία είναι εκ φύσεως καταστροφική. 374 00:34:53,920 --> 00:34:57,240 Όταν κάνεις μια ανασκαφή, δεν μπορείς να την ξανακάνεις. 375 00:35:02,920 --> 00:35:06,480 Μετά, όλα τα πακέτα μεταφέρθηκαν στην Αγγλία, 376 00:35:07,320 --> 00:35:09,400 για να τα συναρμολογήσουμε. 377 00:35:19,560 --> 00:35:24,400 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΕΪΜΠΡΙΤΖ ΗΝΩΜΕΝΟ ΒΑΣΙΛΕΙΟ 378 00:35:26,840 --> 00:35:29,080 Έχουμε μια μικρή, αλλά σπουδαία ομάδα. 379 00:35:29,760 --> 00:35:31,520 Έρχεται κόσμος από παντού. 380 00:35:35,120 --> 00:35:37,520 Μετά από το καθάρισμα των οστών, 381 00:35:37,520 --> 00:35:43,800 ήμουν έτοιμη να ξεκινήσω την αποκατάσταση, ένα τεράστιο παζλ. 382 00:35:43,800 --> 00:35:46,040 {\an8}ΔΡ ΛΟΥΘΙΑ ΛΟΠΕΘ ΠΟΛΙΝ 383 00:35:46,040 --> 00:35:48,480 {\an8}ΣΥΝΤΗΡΗΤΡΙΑ ΕΡΓΟ ΣΠΗΛΑΙΟΥ ΣΑΝΙΝΤΑΡ 384 00:35:48,480 --> 00:35:51,760 Τα πρώτα κομμάτια είναι τα πιο εύκολα. 385 00:35:54,120 --> 00:35:56,240 Μετά, γίνεται πιο περίπλοκο. 386 00:36:01,240 --> 00:36:02,720 Χρειάζεται υπομονή... 387 00:36:05,680 --> 00:36:09,760 επειδή στα χέρια σου κρατάς ένα πολύ μοναδικό δείγμα. 388 00:36:12,240 --> 00:36:14,360 Είναι τεράστια ευθύνη. 389 00:36:16,280 --> 00:36:18,200 Αν το κρανίο συναρμολογηθεί, 390 00:36:18,960 --> 00:36:22,960 τότε η ομάδα θα έχει ελπίδες για την αναπαράσταση του προσώπου. 391 00:36:25,560 --> 00:36:29,440 Ένα άλλο σημείο του κρανίου περιέχει κι άλλα στοιχεία. 392 00:36:31,800 --> 00:36:34,040 Σήμερα μάζεψα την πέτρα 393 00:36:34,040 --> 00:36:37,640 που σχηματίστηκε στα δόντια του Σανιντάρ Ζ. 394 00:36:46,360 --> 00:36:50,120 Η πέτρα είναι μια επίστρωση στα δόντια, 395 00:36:50,120 --> 00:36:52,960 {\an8}την αφαιρεί ο οδοντίατρος μία φορά τον χρόνο. 396 00:36:55,360 --> 00:36:57,760 Σχηματίζεται φυσιολογικά 397 00:36:57,760 --> 00:37:02,000 και παγιδεύει όλα όσα μπαίνουν στο στόμα μας. 398 00:37:03,320 --> 00:37:06,880 Γι' αυτό μπορούμε να μάθουμε πολλές πληροφορίες απ' αυτήν. 399 00:37:31,560 --> 00:37:34,560 Υπάρχει μια επίμονη θεωρία 400 00:37:34,560 --> 00:37:38,880 ότι οι Νεάντερταλ ήταν εξαίρετοι κυνηγοί 401 00:37:38,880 --> 00:37:41,840 και έτρωγαν κρέας, κρέας και μόνο κρέας. 402 00:37:48,440 --> 00:37:54,200 Μόλις τα τελευταία δέκα με είκοσι χρόνια έχουμε αναγνωρίσει 403 00:37:54,200 --> 00:37:57,960 ότι οι Νεάντερταλ ήταν και φυτοφάγοι. 404 00:38:10,520 --> 00:38:13,320 Η γνώση του να μετατρέψεις κάτι δηλητηριώδες 405 00:38:13,320 --> 00:38:16,640 σε κάτι θρεπτικό και εδώδιμο 406 00:38:17,600 --> 00:38:19,920 σου παίρνει μια ζωή να την αποκτήσεις. 407 00:38:24,520 --> 00:38:30,800 Αν πάρουμε ως παράδειγμα τους σύγχρονους τροφοσυλλέκτες, 408 00:38:30,800 --> 00:38:33,480 τότε οι ειδικοί σε γνώσεις 409 00:38:33,480 --> 00:38:34,840 ήταν μάλλον γυναίκες. 410 00:38:42,440 --> 00:38:47,200 Στην προσπάθειά μας να δούμε τι είδους φυτά έτρωγαν οι Νεάντερταλ... 411 00:38:51,720 --> 00:38:57,360 ίσως μάθουμε για τον ρόλο των γυναικών στην κοινωνία μας. 412 00:39:03,560 --> 00:39:06,560 Δεν θα μάθουμε ποτέ την ιστορία τους, το όνομά τους, 413 00:39:07,120 --> 00:39:08,800 τις ελπίδες, τα όνειρά τους. 414 00:39:11,960 --> 00:39:15,080 Είναι συναρπαστικό, όμως, να συμμετέχεις σε ένα έργο 415 00:39:15,080 --> 00:39:20,000 στο οποίο επαναφέρεις έστω και ένα μικρό κομματάκι της ζωής τους. 416 00:39:28,480 --> 00:39:31,120 Κι αναρωτιέσαι "Ποιο είναι αυτό το άτομο; 417 00:39:31,120 --> 00:39:34,040 Πώς έμοιαζε; Ποια είναι η ιστορία του; 418 00:39:34,040 --> 00:39:36,000 Πώς έφτασε μέχρι εδώ;" 419 00:39:40,200 --> 00:39:42,840 Το βρίσκω πολύ δύσκολο να φανταστώ 420 00:39:42,840 --> 00:39:46,960 την όψη του ατόμου αυτού από το κρανίο και μόνο. 421 00:39:49,240 --> 00:39:53,320 Σ' αυτό βοηθούν οι εντυπωσιακές δεξιότητες των αδερφών Κένις. 422 00:39:56,640 --> 00:39:59,520 ΑΡΝΕΜ ΟΛΛΑΝΔΙΑ 423 00:40:04,800 --> 00:40:08,040 Έχουμε το κρανίο και τα στοιχεία που μας έστειλε η Έμα. 424 00:40:08,040 --> 00:40:11,840 Είναι σχεδόν ολόκληρο το κρανίο σε τρισδιάστατη εκτύπωση. 425 00:40:11,840 --> 00:40:14,080 Μπορούμε να τον δούμε. 426 00:40:14,080 --> 00:40:16,560 {\an8}Είμαστε οι αδερφοί Κένις. 427 00:40:16,560 --> 00:40:20,960 {\an8}Είμαστε δίδυμοι και μας συναρπάζει η ανθρώπινη εξέλιξη. 428 00:40:20,960 --> 00:40:22,520 Κοίτα τη μύτη του. 429 00:40:22,520 --> 00:40:25,720 Μοιάζει με μύτη των Νεάντερταλ, αλλά 430 00:40:25,720 --> 00:40:28,480 η άλλη πλευρά είναι πολύ στενή. 431 00:40:28,480 --> 00:40:31,280 Αναπαριστούμε εξαφανισμένα ανθρώπινα είδη. 432 00:40:31,280 --> 00:40:32,960 Προσπαθούμε να δείξουμε 433 00:40:32,960 --> 00:40:37,400 πώς έμοιαζαν στην πραγματικότητα οι αρχαίοι πρόγονοί μας. 434 00:40:37,400 --> 00:40:40,480 - Μεγάλα μάτια, μεγάλο πρόσωπο, μικρή μύτη. - Ναι. 435 00:40:40,480 --> 00:40:46,160 Μεγάλες κόγχες, τεράστιες. 436 00:40:46,160 --> 00:40:49,080 Αν βάλεις την κάτω γνάθο... 437 00:40:50,160 --> 00:40:52,000 Ήμασταν κακοί μαθητές. 438 00:40:52,000 --> 00:40:53,640 Δεν διαβάζαμε πολύ. 439 00:40:53,640 --> 00:40:57,360 Πηγαίναμε στη βιβλιοθήκη και βλέπαμε φωτογραφίες των Νεάντερταλ. 440 00:40:59,240 --> 00:41:01,760 Προσέχουμε αμέσως τα δόντια. 441 00:41:01,760 --> 00:41:03,760 - Απίστευτα. - Κλασικός Νεάντερταλ. 442 00:41:03,760 --> 00:41:07,520 - Χρησιμοποιούσαν τα δόντια με μανία. - Σαν εργαλείο. 443 00:41:07,520 --> 00:41:09,040 Θεωρήσαμε συναρπαστικό 444 00:41:09,040 --> 00:41:13,560 το πώς ένα πρόσωπο πιθήκου μετατράπηκε σε ανθρώπινο πρόσωπο. 445 00:41:21,280 --> 00:41:23,480 Το συναρπαστικό με τους Νεάντερταλ 446 00:41:23,480 --> 00:41:26,080 είναι η τεράστια μύτη τους, 447 00:41:27,200 --> 00:41:28,760 το τεράστιο πρόσωπο. 448 00:41:29,400 --> 00:41:34,000 Δεν υπήρξε ξανά στην ανθρώπινη εξέλιξη ένα τόσο παράξενο και μεγάλο πρόσωπο. 449 00:41:34,880 --> 00:41:36,560 Είναι φανταστικό. 450 00:41:46,040 --> 00:41:50,120 Συνήθως λαμβάνουμε παραμορφωμένα κρανία. 451 00:41:51,560 --> 00:41:53,400 Κάνουμε επανόρθωση στα κρανία. 452 00:41:53,400 --> 00:41:57,000 Τα ολοκληρώνουμε με μεθόδους της δικανικής επιστήμης. 453 00:42:04,040 --> 00:42:07,920 Όταν ολοκληρωθεί το κρανίο, εφαρμόζουμε το πάχος των ιστών, 454 00:42:09,120 --> 00:42:11,080 τους μυς και τη σάρκα. 455 00:42:14,000 --> 00:42:16,840 Το γεμίζουμε με μια στρώση δέρματος. 456 00:42:20,080 --> 00:42:22,200 {\an8}Θέλω να φαίνονται ανθρώπινοι. 457 00:42:22,200 --> 00:42:25,640 {\an8}Ούτε άγριοι, αλλά ούτε κοινότυποι. 458 00:42:42,840 --> 00:42:44,040 Ναι, έλα. 459 00:42:46,800 --> 00:42:49,240 Ελπίζω ότι πολλοί θα δουν το πρόσωπο 460 00:42:49,240 --> 00:42:52,000 και ίσως δουν πόσο παράξενο είναι. 461 00:42:53,520 --> 00:42:56,240 Έχουν πολύ περίεργα χαρακτηριστικά. 462 00:42:57,640 --> 00:43:01,120 Ο εγκέφαλος, όμως είναι ίδιος με τον δικό μας. 463 00:43:01,120 --> 00:43:04,360 Είναι σαν εμάς, αλλά υπάρχουν διαφορές. 464 00:43:04,360 --> 00:43:06,840 Γιατί είναι διαφορετικοί; 465 00:43:09,240 --> 00:43:12,000 Είναι μια παράλληλη εξέλιξη με μας. 466 00:43:13,520 --> 00:43:15,520 - Ωραία. - Ναι, εντάξει. 467 00:43:15,520 --> 00:43:18,880 Και γιατί ο ένας να εξαφανιστεί κι ο άλλος να ζει ακόμα; 468 00:43:18,880 --> 00:43:22,000 Είναι συναρπαστικό. Είναι σαν άλλοι "εμείς". 469 00:43:29,280 --> 00:43:32,360 Ιστορικά, αυτοί οι άλλοι "εμείς" 470 00:43:32,360 --> 00:43:36,040 δεν θεωρούνταν τόσο έξυπνοι όσο το δικό μας είδος. 471 00:43:42,040 --> 00:43:48,680 Μόνο ο Χόμο Σάπιενς έχει ικανότητες φαντασίας, δημιουργικότητας και εφεύρεσης. 472 00:44:00,800 --> 00:44:03,000 Αυτή η προκατάληψη κατέρρευσε 473 00:44:03,000 --> 00:44:09,360 μετά από τα ευρήματα σε ένα μυστικό και εντυπωσιακό γαλλικό σπήλαιο. 474 00:44:11,040 --> 00:44:14,960 {\an8}ΜΠΡΟΥΝΙΚΕΛ ΓΑΛΛΙΑ 475 00:44:22,560 --> 00:44:26,840 Πρώτα, μπαίνουμε σε έναν πολύ στενό χώρο. 476 00:44:29,600 --> 00:44:33,200 Θέλει προσοχή όταν μπαίνει κάποιος μέσα. 477 00:44:33,200 --> 00:44:35,560 Σπρώχνεις την τσάντα σου μπροστά σου. 478 00:44:56,520 --> 00:44:58,720 Και μετά μπαίνεις σε έναν άλλο κόσμο. 479 00:45:14,520 --> 00:45:17,800 Είναι εντελώς αφύσικο να μπαίνεις σ' αυτές τις σπηλιές. 480 00:45:23,440 --> 00:45:26,880 Είναι χώροι που προκαλούν τρόμο. 481 00:45:35,360 --> 00:45:37,000 Ειδικά το βάθος της σπηλιάς. 482 00:45:50,880 --> 00:45:54,120 {\an8}Η σπηλιά βρίσκεται εκεί πολύ καιρό. 483 00:45:55,320 --> 00:45:57,280 Ίσως κι ένα εκατομμύριο χρόνια. 484 00:45:58,080 --> 00:46:01,520 Κι αυτό το νιώθεις όταν βρεθείς εκεί. 485 00:46:02,040 --> 00:46:06,240 Ένα περιβάλλον με μακρά ιστορία. 486 00:46:10,400 --> 00:46:14,880 Όταν προχωρήσεις, βρίσκεις όμορφες και γαλήνιες λίμνες. 487 00:46:20,120 --> 00:46:22,360 Η σπηλιά πήρε σχήμα από το νερό, 488 00:46:23,120 --> 00:46:28,480 το οποίο στάζει και σχηματίζει όμορφους σταλακτίτες και σταλαγμίτες. 489 00:46:34,080 --> 00:46:36,240 Το ενδιαφέρον είναι 490 00:46:37,640 --> 00:46:40,560 πως βλέπεις ένα μοτίβο. 491 00:46:41,800 --> 00:46:43,840 Σχηματίζουν κύκλους. 492 00:46:55,160 --> 00:46:58,240 Δεν είναι κάτι που βλέπεις συνήθως σε φυσική σπηλιά. 493 00:47:07,000 --> 00:47:08,320 Είναι πολύ δομημένο. 494 00:47:11,800 --> 00:47:15,920 {\an8}Καταλάβαμε ότι υπήρχαν αρχιτεκτονικά κόλπα. 495 00:47:24,240 --> 00:47:28,640 Μικρά στοιχεία ώστε να στερεωθούν οι μεγάλοι σταλαγμίτες. 496 00:47:32,040 --> 00:47:35,840 Όλα αυτά είναι εντελώς δομημένα και μελετημένα. 497 00:47:46,480 --> 00:47:52,040 Για έναν αρχαιολόγο είναι κάτι μοναδικό. Δεν υπάρχει κάτι αντίστοιχο. 498 00:48:01,960 --> 00:48:04,720 Στη μεγάλη κυκλική κατασκευή, 499 00:48:04,720 --> 00:48:09,160 υπάρχει μια ωραία εστία φτιαγμένη από σταλαγμίτες. 500 00:48:12,320 --> 00:48:15,520 Εδώ έχουμε μια θερμική αλλοίωση, αλλά δεν είναι η μόνη. 501 00:48:15,520 --> 00:48:17,680 Έχουμε αρκετές... 502 00:48:17,680 --> 00:48:20,280 - Εδώ συμφωνούμε, είναι η εστία. - Η εστία. 503 00:48:20,280 --> 00:48:21,480 Είναι η εστία. 504 00:48:24,720 --> 00:48:30,760 Εδώ έχουμε αρκετά σημεία όπου κάποια στιγμή υπήρχε φωτιά. 505 00:48:33,240 --> 00:48:34,240 Αριθμός 38, 506 00:48:34,240 --> 00:48:37,720 στη μέση. 507 00:48:37,720 --> 00:48:40,560 Κάτι σαν αυτό που θα κάναμε σε μια κατασκήνωση. 508 00:48:40,560 --> 00:48:46,000 Θα παίρναμε ξύλα, θα φτιάχναμε μια εστία σε τριγωνική μορφή, 509 00:48:46,000 --> 00:48:47,920 με μυτερό σχήμα. 510 00:48:47,920 --> 00:48:51,280 Είναι συναρπαστικό, επειδή βλέπουμε ίχνη αιθάλης, 511 00:48:51,280 --> 00:48:53,440 θερμικές αλλοιώσεις. 512 00:48:53,440 --> 00:48:57,000 Υπάρχει μαύρη αιθάλη, κόκκινη, μοβ. 513 00:49:03,480 --> 00:49:07,760 Προφανώς, σε όλους τους παραδοσιακούς ή προϊστορικούς πληθυσμούς 514 00:49:07,760 --> 00:49:10,200 η φωτιά είχε συμβολική αξία. 515 00:49:32,480 --> 00:49:38,360 Βρήκαμε στο έδαφος πολύ μικρά κομμάτια καμένου ξύλου. 516 00:49:41,040 --> 00:49:44,760 Μάλλον έμπαιναν στη σπηλιά με δάδες. 517 00:49:50,280 --> 00:49:53,400 Αν βρεθείς στη μέση της σπηλιάς χωρίς φως, 518 00:49:53,400 --> 00:49:54,840 είναι πολύ επικίνδυνο. 519 00:49:56,440 --> 00:49:58,840 Πρέπει να επικοινωνείς πολύ καλά. 520 00:50:10,920 --> 00:50:13,840 Πρέπει να ξέρεις να χειρίζεσαι καλά τη φωτιά, 521 00:50:18,480 --> 00:50:19,520 τον φωτισμό. 522 00:50:27,120 --> 00:50:30,760 Η πρώτη ιδέα ήταν να χρονολογήσουμε αυτές τις κατασκευές. 523 00:50:43,280 --> 00:50:46,080 Αυτά είναι πυρήνες από το σπήλαιο Μπρουνικέλ 524 00:50:46,080 --> 00:50:51,200 και μας λένε την ηλικία των κατασκευών. 525 00:50:54,680 --> 00:50:57,160 Μελετώντας έξι διαφορετικούς πυρήνες, 526 00:50:57,160 --> 00:51:02,600 μπορέσαμε να κάνουμε ακριβή υπολογισμό στα 176.500 χρόνια, 527 00:51:03,200 --> 00:51:06,640 κι αυτό ήταν εκπληκτικό. 528 00:51:12,000 --> 00:51:14,600 Στην Ευρώπη, πριν από 175.000 χρόνια 529 00:51:14,600 --> 00:51:16,360 υπήρχαν μόνο Νεάντερταλ. 530 00:51:18,280 --> 00:51:22,520 Στο Μπρουνικέλ υπάρχει η παλαιότερη ορατή κατασκευή στον κόσμο. 531 00:51:31,560 --> 00:51:34,360 Είναι συγκινητικό να βλέπεις τις κατασκευές, 532 00:51:34,360 --> 00:51:38,040 ειδικά όταν γνωρίζεις πόσο παλιές είναι. 533 00:51:51,160 --> 00:51:55,120 Το ερώτημα που επαναλαμβάνεται συνεχώς είναι 534 00:51:55,120 --> 00:51:56,600 "Σε τι χρησίμευαν;" 535 00:52:20,400 --> 00:52:23,720 Ο κύκλος μοιάζει με τον κόσμο. 536 00:52:23,720 --> 00:52:28,000 Είσαι μέσα και έξω από τον κόσμο. Είναι τέτοιες οι έννοιες. 537 00:52:30,640 --> 00:52:35,080 Οι ιθαγενείς της Αμερικής είχαν παρόμοιους κύκλους 538 00:52:35,080 --> 00:52:38,840 και ο κόσμος ερχόταν κοντά σε πνεύματα. 539 00:52:49,680 --> 00:52:51,920 Είναι η απαρχή της θρησκείας; 540 00:53:01,360 --> 00:53:05,720 Είναι ένα κρίσιμο ερώτημα και πολύ δύσκολα μπορεί να απαντηθεί. 541 00:53:20,440 --> 00:53:25,440 Διαπιστώνουμε όλο και περισσότερο ότι οι Νεάντερταλ, 542 00:53:27,320 --> 00:53:30,200 μια ανθρωπότητα πολύ αρχαιότερη, 543 00:53:33,080 --> 00:53:38,000 έχει όλο και περισσότερα κοινά με τον σύγχρονο άνθρωπο. 544 00:53:52,360 --> 00:53:54,240 Με το Μπρουνικέλ, επομένως, 545 00:53:55,760 --> 00:54:02,640 αναπτύξαμε αυτήν τη σχέση που έχουμε με έναν πολύ αρχαίο πρόγονο. 546 00:54:11,880 --> 00:54:15,920 Οι αινιγματικοί κύκλοι στο Μπρουνικέλ είναι ένα υπέροχο κομμάτι 547 00:54:15,920 --> 00:54:19,920 της συνεχούς επαναξιολόγησης της κουλτούρας των Νεάντερταλ... 548 00:54:25,840 --> 00:54:28,120 η οποία ξεκίνησε στο Σανιντάρ, 549 00:54:28,760 --> 00:54:31,480 και συνεχίζεται μέχρι σήμερα. 550 00:54:44,920 --> 00:54:48,240 Φέτος βρήκαμε απομονωμένα κομμάτια 551 00:54:48,240 --> 00:54:51,160 πιθανώς ενός ολοκληρωμένου σκελετού. 552 00:54:53,200 --> 00:54:54,640 Ίσως βρήκαμε άλλο άτομο. 553 00:54:57,240 --> 00:54:59,840 Βρήκαμε τις αριστερές ωμοπλάτες. 554 00:55:00,840 --> 00:55:03,720 Βρήκαμε ένα σχεδόν ολοκληρωμένο δεξί χέρι. 555 00:55:07,720 --> 00:55:10,280 Βρήκαμε τέσσερα δάκτυλα, 556 00:55:10,280 --> 00:55:13,080 στο σημείο όπου θα βρίσκονταν στο σώμα. 557 00:55:13,080 --> 00:55:15,000 Σε ανατομική θέση, δηλαδή. 558 00:55:15,600 --> 00:55:19,040 Τα νέα λείψανα βρίσκονται ανάμεσα σε μια ομάδα ατόμων, 559 00:55:19,040 --> 00:55:23,880 οι οποίοι περιλαμβάνουν τους Σανιντάρ 4 και Σανιντάρ Ζ. 560 00:55:26,400 --> 00:55:27,720 Είναι συναρπαστικό, 561 00:55:27,720 --> 00:55:31,720 επειδή αποτελούν στοιχεία για το ότι οι Νεάντερταλ 562 00:55:31,720 --> 00:55:35,400 έβαζαν τους νεκρούς τους σε συγκεκριμένο σημείο. 563 00:55:39,160 --> 00:55:43,640 Μήπως επέστρεφαν στο συγκεκριμένο σημείο πολλές φορές, 564 00:55:43,640 --> 00:55:47,400 με απόσταση δεκαετιών ή ίσως και χιλιάδων χρόνων; 565 00:55:48,800 --> 00:55:50,360 Οπότε, αναρωτιέσαι 566 00:55:50,360 --> 00:55:56,400 αν ήταν σύμπτωση ή αν ήταν σκόπιμο. 567 00:55:57,640 --> 00:56:01,240 Κι αν ήταν σκόπιμο, τότε γιατί; Τι τους έκανε να επιστρέφουν; 568 00:56:10,000 --> 00:56:15,800 Όταν θάφτηκε ο Σανιντάρ Ζ, υπήρχε μια πέτρα πίσω από το κρανίο. 569 00:56:18,400 --> 00:56:22,280 Κι αυτό έχει ενδιαφέρον, επειδή φαίνεται άτοπο. 570 00:56:24,760 --> 00:56:27,960 Μια ιδέα που μελετάμε 571 00:56:27,960 --> 00:56:30,920 είναι το ενδεχόμενο να μπήκε εκεί σκόπιμα. 572 00:56:37,960 --> 00:56:39,800 Ακόμα κάτι ενδιαφέρον είναι ότι 573 00:56:39,800 --> 00:56:43,200 στην άλλη πλευρά υπάρχει μια μεγάλη, κάθετη πλάκα. 574 00:56:52,680 --> 00:56:56,080 Βλέποντας μεγάλες, κάθετες πλάκες να εξέχουν από το έδαφος 575 00:56:56,080 --> 00:56:59,640 σκέφτεσαι ότι θα μπορούσαν να ήταν και ταφόπλακες. 576 00:57:04,400 --> 00:57:07,480 Φαίνεται πως θάφτηκαν αρκετά άτομα εδώ 577 00:57:07,480 --> 00:57:09,920 και επιστρέφουν γι' αυτόν τον λόγο, 578 00:57:11,000 --> 00:57:14,360 σε ένα σημείο που σημαδεύτηκε με μια χαρακτηριστική πλάκα, 579 00:57:14,360 --> 00:57:16,480 σε μια χαρακτηριστική σπηλιά. 580 00:57:24,760 --> 00:57:27,600 Είναι όλο και πιο προφανές ότι ο Σολέκι 581 00:57:27,600 --> 00:57:32,640 ανακάλυψε πρώτος πως το σπήλαιο Σανιντάρ ήταν ξεχωριστό μέρος για τους Νεάντερταλ. 582 00:57:38,880 --> 00:57:41,280 Τοποθετούν σορούς. 583 00:57:41,280 --> 00:57:42,720 Είναι σε έναν κόσμο, 584 00:57:42,720 --> 00:57:46,520 στον οποίο επιστρέφουν τακτικά, ζουν εδώ. 585 00:57:50,400 --> 00:57:53,160 Η ομάδα από λείψανα ίσως αποτελεί τεκμήριο 586 00:57:53,160 --> 00:57:55,640 για έναν χώρο ταφής των Νεάντερταλ, 587 00:57:56,440 --> 00:57:59,560 μια ανακάλυψη με σημαντικές επιπτώσεις. 588 00:58:02,040 --> 00:58:05,160 Ο τρόπος με τον οποίο ο άνθρωπος φέρεται στους νεκρούς 589 00:58:05,160 --> 00:58:11,160 μπορεί να μας δώσει πληροφορίες για τη σκέψη, τη φαντασία, το συναίσθημα. 590 00:58:13,760 --> 00:58:17,880 Ίσως αντικατοπτρίζει την αντίληψή μας για τον ίδιο τον θάνατο, 591 00:58:18,840 --> 00:58:22,920 κι αν πιστεύουμε πως υπάρχει ζωή μετά θάνατον. 592 00:58:26,200 --> 00:58:32,480 Είναι μια ανερχόμενη θεωρία για την πολυπλοκότητα των Νεάντερταλ. 593 00:58:34,080 --> 00:58:35,240 Δεν είναι εδώ πια. 594 00:58:40,840 --> 00:58:45,440 Οι ταφές είναι τα τελευταία ίχνη της συμπεριφοράς των Νεάντερταλ, 595 00:58:45,440 --> 00:58:49,000 τα οποία διατηρήθηκαν εντός αυτού του εντυπωσιακού σπηλαίου. 596 00:58:54,400 --> 00:58:59,080 Όμως, το μυστήριο παραμένει. 597 00:59:04,400 --> 00:59:10,920 Γιατί εξαφανίστηκε μια μορφή ανθρωπότητας η οποία άκμασε για 300.000 χρόνια, 598 00:59:12,320 --> 00:59:14,120 πριν από 40 χιλιάδες χρόνια; 599 00:59:20,760 --> 00:59:23,480 Ίσως το καλύτερο σημείο αναζήτησης απαντήσεων 600 00:59:23,480 --> 00:59:26,720 βρίσκεται στις ακτές της Μεσογείου, 601 00:59:26,720 --> 00:59:30,520 σε ένα από τα τελευταία προπύργια των Νεάντερταλ. 602 00:59:32,120 --> 00:59:35,840 ΓΙΒΡΑΛΤΑΡ 603 00:59:38,240 --> 00:59:40,760 Καθόμαστε στο χείλος ενός γκρεμού, 604 00:59:42,720 --> 00:59:45,400 {\an8}στην πόλη των Νεάντερταλ, όπως είπε ένας φίλος. 605 00:59:47,640 --> 00:59:52,920 Μια σειρά από σπηλιές στην ακτή, ανατολικά του βράχου του Γιβραλτάρ. 606 00:59:58,040 --> 01:00:01,200 Το σπήλαιο Γκόραμ είναι μια σειρά από σπηλιές, 607 01:00:01,840 --> 01:00:04,600 οι οποίες παρουσιάζουν ξεκάθαρα στοιχεία 608 01:00:04,600 --> 01:00:08,600 παρουσίας και χρήσης των Νεάντερταλ για μεγάλο χρονικό διάστημα. 609 01:00:18,600 --> 01:00:23,160 Έχουμε στοιχεία τα οποία χρονολογούνται τουλάχιστον 125.000 ετών. 610 01:00:28,760 --> 01:00:30,840 Η ομάδα έφερε στο φως στοιχεία 611 01:00:30,840 --> 01:00:34,600 για το ότι οι Νεάντερταλ χρησιμοποιούσαν τις σπηλιές 612 01:00:34,600 --> 01:00:36,680 μέχρι και πριν από 40.000 χρόνια. 613 01:00:43,200 --> 01:00:46,200 Τα τελευταία 100.000 χρόνια της ύπαρξής τους, 614 01:00:46,200 --> 01:00:49,440 ο κόσμος των Νεάντερταλ άλλαζε συνεχώς. 615 01:01:07,040 --> 01:01:09,200 Οι κλιματικές αλλαγές ήταν σκληρές. 616 01:01:09,200 --> 01:01:11,400 Υπήρξαν κι άλλες εποχές παγετώνων, 617 01:01:11,400 --> 01:01:15,080 αλλά αναμφίβολα η τελευταία είχε τον χειρότερο αντίκτυπο. 618 01:01:15,080 --> 01:01:17,760 Το σκανδιναβικό φύλλο πάγου επεκτάθηκε νότια. 619 01:01:18,880 --> 01:01:22,120 Η Γαλλία κι η κεντρική Ευρώπη ήταν μόνο στέπα του μαμούθ. 620 01:01:23,280 --> 01:01:25,240 Ήταν ένα πολύ σκληρό περιβάλλον. 621 01:01:28,520 --> 01:01:30,840 Η τούνδρα δεν έφτασε τόσο νότια, 622 01:01:31,680 --> 01:01:33,880 αλλά οι αλλαγές ήταν προφανείς. 623 01:01:34,400 --> 01:01:38,920 Όταν υπάρχουν συνθήκες ψύχους, το νερό γίνεται πάγος, 624 01:01:38,920 --> 01:01:41,440 και η στάθμη της θάλασσας πέφτει. 625 01:01:45,280 --> 01:01:47,680 Με χαμηλότερη στάθμη της θάλασσας, 626 01:01:47,680 --> 01:01:50,160 αποκαλύπτεται μια τεράστια πεδιάδα, 627 01:01:50,160 --> 01:01:55,080 η οποία θα φιλοξενούσε φυτοφάγα ζώα και πουλιά, 628 01:01:55,080 --> 01:01:58,240 με αβαθείς λίμνες με γλυκό νερό. 629 01:02:01,480 --> 01:02:05,280 Θα γνώριζαν ακριβώς ποια είδη μπορούσαν να καταναλώσουν, 630 01:02:05,280 --> 01:02:09,240 πού να τα βρουν και πώς να τα αξιοποιήσουν. 631 01:02:11,520 --> 01:02:14,200 Είναι ένα πολύ μικρό δείγμα από τα οστά 632 01:02:14,200 --> 01:02:16,720 και τα λείψανα που βρήκαμε στις σπηλιές. 633 01:02:16,720 --> 01:02:21,840 Έχουμε δεκάδες χιλιάδες τέχνεργα που βρήκαμε τα τελευταία 30 χρόνια. 634 01:02:24,160 --> 01:02:29,320 Καταναλώνουν ζώα τα οποία δεν συνδέονται με τους Νεάντερταλ. 635 01:02:31,880 --> 01:02:35,880 Έχουμε στοιχεία ότι πήγαιναν στις βραχώδεις ακτές 636 01:02:35,880 --> 01:02:37,280 και μάζευαν πεταλίδες. 637 01:02:37,880 --> 01:02:39,640 Έχω μια πεταλίδα εδώ, 638 01:02:39,640 --> 01:02:44,120 η οποία έχει ακόμα κολλημένο επάνω της έναν πυρόλιθο. 639 01:02:44,120 --> 01:02:46,920 Ο Νεάντερταλ το άφησε εκεί. 640 01:02:49,440 --> 01:02:54,040 Βρήκαμε κι αυτό το οστό από ένα κοινό δελφίνι, 641 01:02:55,200 --> 01:02:57,000 και φέρει χαρακιές. 642 01:02:58,760 --> 01:03:03,280 Ίσως να ήταν ήδη νεκρό το δελφίνι, αλλά το αποσάρκωσαν. 643 01:03:03,920 --> 01:03:05,840 Έβγαλαν τη σάρκα για να το φάνε. 644 01:03:10,720 --> 01:03:15,160 Οι Νεάντερταλ άκμασαν στην Ευρώπη για περισσότερο χρόνο από ό,τι εμείς. 645 01:03:15,160 --> 01:03:16,200 Αναμφίβολα. 646 01:03:24,440 --> 01:03:26,760 Αυτό μού δείχνει πως είναι ευφυείς 647 01:03:26,760 --> 01:03:29,080 κι ότι κατανοούν το περιβάλλον τους. 648 01:03:34,240 --> 01:03:37,080 Μ' αυτήν την έννοια, ήταν εξαιρετικά πετυχημένοι. 649 01:03:42,960 --> 01:03:46,720 Οι Νεάντερταλ ήταν ανθρώπινοι. Ήταν ανθεκτικοί. 650 01:03:46,720 --> 01:03:48,520 Έμοιαζαν πολύ με μας. 651 01:03:49,160 --> 01:03:51,720 Μια μέρα, όμως, τελείωσαν όλα. 652 01:03:55,120 --> 01:03:58,040 Αυτό εντείνει το μυστήριο της εξαφάνισής τους. 653 01:03:58,880 --> 01:04:04,360 Εξάλλου, αν οι Νεάντερταλ του Γιβραλτάρ ήταν τόσο ανθεκτικοί για τόσο καιρό, 654 01:04:05,200 --> 01:04:06,800 τι να πήγε λάθος; 655 01:04:07,680 --> 01:04:11,960 Κάποιοι συνδέουν την Εποχή των Παγετώνων με το ψύχος, το οποίο έγινε μεν, 656 01:04:11,960 --> 01:04:13,880 αλλά υπήρξε και ξηρασία. 657 01:04:15,520 --> 01:04:18,880 Η αλλαγή που έπληξε τους Νεάντερταλ στο Γιβραλτάρ 658 01:04:18,880 --> 01:04:24,720 θεωρώ πως ήταν η εξαφάνιση των δέντρων. 659 01:04:30,040 --> 01:04:32,200 Έχεις δέντρα. Γιατί είναι σημαντικά; 660 01:04:32,200 --> 01:04:36,280 Επειδή σου επιτρέπουν να κυνηγήσεις θηράματα στήνοντας ενέδρες. 661 01:04:41,320 --> 01:04:44,280 Διαμέσου των χρόνων, η εμφάνισή τους 662 01:04:44,280 --> 01:04:48,360 έμοιαζε με σωματότυπο παλαιστή, 663 01:04:48,360 --> 01:04:51,680 ικανοί να χιμήξουν σε ζώα με ακόντια, 664 01:04:51,680 --> 01:04:54,320 να επιτεθούν και να τα σκοτώσουν. 665 01:04:58,760 --> 01:05:02,040 Ξαφνικά, ο κόσμος έγινε ένα ανοικτό τοπίο. 666 01:05:02,040 --> 01:05:05,600 Τα ζώα σε βλέπουν από μακριά. Γίνονται απλησίαστα. 667 01:05:10,160 --> 01:05:11,720 Όταν επήλθε η αλλαγή, 668 01:05:11,720 --> 01:05:15,280 ήταν τόσο γρήγορη, που η βιολογία αδυνατούσε να ακολουθήσει. 669 01:05:29,680 --> 01:05:30,720 Αυτό τούς έπληξε. 670 01:05:42,320 --> 01:05:45,760 Θεωρούμε ότι είμαστε το απόγειο της εξέλιξης, 671 01:05:45,760 --> 01:05:48,160 ανέκαθεν έτσι βλέπαμε τον εαυτό μας. 672 01:05:48,160 --> 01:05:51,560 Συγκριτικά με τους Νεάντερταλ, είμαστε εδώ ενώ αυτοί όχι, 673 01:05:51,560 --> 01:05:53,520 επειδή είμαστε καλύτεροι. 674 01:05:54,280 --> 01:06:00,840 Μπορείς να προσαρμόζεσαι εύκολα, μπορείς να τα πας καλά στον πλανήτη, 675 01:06:00,840 --> 01:06:03,520 όπως εμείς σήμερα, θα λέγαμε. 676 01:06:04,280 --> 01:06:08,200 Όμως, η ιστορία μάς λέει πως υπάρχουν κι άλλες ανθρώπινες φύσεις, 677 01:06:08,200 --> 01:06:10,960 κι ότι κάποτε αποτυγχάνουν. 678 01:06:15,840 --> 01:06:19,640 Μπορεί να θεωρούμε ότι τα πάμε καλά, αλλά ας το γνωρίζουμε αυτό. 679 01:06:26,760 --> 01:06:32,360 Πριν από 40.000 χρόνια, οι αριθμοί των Νεάντερταλ έπεφταν κατακόρυφα. 680 01:06:33,280 --> 01:06:38,560 Όχι μόνο στο Γιβραλτάρ, αλλά σε όλο τον κόσμο. 681 01:06:42,520 --> 01:06:45,800 Η κλιματική αλλαγή αποτέλεσε παράγοντα στην πτώση τους. 682 01:06:48,560 --> 01:06:52,640 Αποτέλεσε παράγοντα, όμως, και ο αυξανόμενος ανταγωνισμός 683 01:06:52,640 --> 01:06:54,520 με ένα άλλο είδος. 684 01:06:59,480 --> 01:07:05,360 Μέχρι και σήμερα, όλοι μας κουβαλάμε ένα μικρό ποσοστό DNA των Νεάντερταλ. 685 01:07:09,320 --> 01:07:12,760 Μια κληρονομιά από τους χαμένους προγόνους μας. 686 01:07:16,840 --> 01:07:21,280 Για τουλάχιστον 100.000 χρόνια, κύματα από Χόμο Σάπιενς 687 01:07:21,280 --> 01:07:25,760 είχαν εξαπλωθεί από την Αφρική στην Ευρώπη και στην Ασία, 688 01:07:29,360 --> 01:07:32,880 συναντώντας τους Νεάντερταλ στα ταξίδια τους. 689 01:08:03,280 --> 01:08:06,640 Κάποιες απ' αυτές τις συναντήσεις ίσως να ήταν βίαιες. 690 01:08:44,680 --> 01:08:49,680 Κάποιες άλλες, πιθανόν να ήταν πιο ειρηνικές. 691 01:08:54,080 --> 01:08:59,160 Μια ομάδα ανθρώπων αναγνωρίζει την ανθρώπινη φύση της άλλης. 692 01:09:08,840 --> 01:09:10,960 Η διαδρομή των θρυλικών ταξιδιών 693 01:09:10,960 --> 01:09:14,520 οδήγησε τους Χόμο Σάπιενς στη Μέση Ανατολή. 694 01:09:17,480 --> 01:09:23,880 Κοντά στο προγονικό νεκροταφείο των Νεάντερταλ στο Σανιντάρ. 695 01:09:38,520 --> 01:09:42,920 Πολλοί Χόμο Σάπιενς φέρουν τα γονίδια των Νεάντερταλ. 696 01:09:46,240 --> 01:09:51,160 Πιστεύω ακράδαντα πως είμαστε ξαδέρφια. 697 01:09:51,160 --> 01:09:53,920 Έχουμε το ίδιο αίμα. 698 01:09:53,920 --> 01:09:56,080 Έχουμε τους ίδιους προγόνους. 699 01:10:04,880 --> 01:10:07,840 Μια συναρπαστική πτυχή της αρχαιολογίας 700 01:10:07,840 --> 01:10:10,440 είναι η ποικιλομορφία της ανθρώπινης φύσης. 701 01:10:12,600 --> 01:10:16,200 Η μελέτη ανθρώπινων σκελετών 702 01:10:16,200 --> 01:10:20,000 μάς λέει πολλά για τη ζωή και τις εμπειρίες τους. 703 01:10:22,920 --> 01:10:26,160 Στην ανασκαφή του Σανιντάρ Ζ, είδαμε χαρακτηριστικά 704 01:10:26,160 --> 01:10:28,800 που υποδηλώνουν πως είναι ενήλικας, 705 01:10:28,800 --> 01:10:32,160 αλλά δεν γνωρίζαμε πόσων ετών ήταν όταν πέθανε, 706 01:10:32,160 --> 01:10:34,440 δεν ξέραμε αν ήταν άντρας ή γυναίκα, 707 01:10:34,440 --> 01:10:37,600 ούτε πολλά για τη ζωή του. 708 01:10:40,680 --> 01:10:44,720 Αυτά τα ερωτήματα προσπαθούμε να απαντήσουμε τώρα. 709 01:10:46,400 --> 01:10:51,200 Αυτή είναι η αριστερή κερκίδα. Είναι ένα από τα οστά του αντιβραχίου. 710 01:10:52,480 --> 01:10:56,040 Μπορούμε να πούμε ότι ήταν μικρόσωμο άτομο, 711 01:10:56,640 --> 01:11:02,400 κάπου στο 1,50 ή 1,55 με 1,60 ύψος. 712 01:11:03,360 --> 01:11:05,920 Λίγο πάνω από ενάμισι μέτρο. 713 01:11:08,400 --> 01:11:12,640 Αυτό είναι ένα κομμάτι της κάτω γνάθου με κάποια δόντια. 714 01:11:12,640 --> 01:11:15,960 Είναι σημαντικό να προσέξουμε ότι πολλά δόντια, 715 01:11:15,960 --> 01:11:19,760 ειδικά τα μπροστινά, είναι εξαιρετικά φθαρμένα. 716 01:11:20,760 --> 01:11:21,840 Το σμάλτο εδώ 717 01:11:22,360 --> 01:11:25,760 έχει φθαρεί ολοκληρωτικά σε όλα τα δόντια. 718 01:11:27,040 --> 01:11:30,640 Είναι βέβαιο πως ένας Νεάντερταλ με τόσο φθαρμένα δόντια 719 01:11:30,640 --> 01:11:32,600 είναι πιο μεγάλος σε ηλικία, 720 01:11:33,400 --> 01:11:36,480 πιθανόν μεταξύ 40 και 50 ετών. 721 01:11:42,280 --> 01:11:46,280 Υπάρχουν τρόποι να ξεχωρίσουμε το φύλο από τον σκελετό του ατόμου. 722 01:11:47,720 --> 01:11:50,880 Χρησιμοποιήσαμε μια τεχνική που λέγεται πρωτεωμική, 723 01:11:50,880 --> 01:11:53,440 στην οποία αναλύονται οι πρωτεΐνες 724 01:11:53,440 --> 01:11:55,040 του σμάλτου των δοντιών, 725 01:11:55,040 --> 01:11:59,400 επειδή γνωρίζουμε ότι μια συγκεκριμένη πρωτεΐνη παράγεται 726 01:11:59,400 --> 01:12:01,320 κατά την παραγωγή του σμάλτου, 727 01:12:01,320 --> 01:12:05,560 η οποία έχει διαφορετική εκδοχή 728 01:12:05,560 --> 01:12:08,720 ανάλογα με το αν είναι χρωμόσωμα Χ ή χρωμόσωμα Υ. 729 01:12:11,200 --> 01:12:15,360 Από εκεί καταδεικνύεται περίτρανα ότι πρόκειται για γυναίκα. 730 01:12:21,640 --> 01:12:25,760 Συχνά σκεφτόμαστε τους Νεάντερταλ ως άντρες 731 01:12:25,760 --> 01:12:30,560 ή επικεντρωνόμαστε σε πτυχές της αντρικής συμπεριφοράς. 732 01:12:32,800 --> 01:12:37,120 Είναι μια συναρπαστική ευκαιρία να κατανοήσουμε την κοινωνία τους 733 01:12:37,120 --> 01:12:38,440 πιο ολοκληρωτικά. 734 01:12:45,120 --> 01:12:47,840 Μια απτή αναπαράσταση 735 01:12:47,840 --> 01:12:52,440 της εμφάνισης αυτής της γυναίκας Νεάντερταλ 736 01:12:52,440 --> 01:12:55,280 θα ήταν πραγματικά κάτι συναρπαστικό. 737 01:12:57,040 --> 01:13:00,520 - Λοιπόν, δρ Πομερόι. - Για να δούμε. 738 01:13:01,920 --> 01:13:03,680 Έχουμε ένα έτοιμο. 739 01:13:04,880 --> 01:13:05,720 Ναι. 740 01:13:13,440 --> 01:13:14,760 Ξεκινώ από δω. 741 01:13:26,600 --> 01:13:28,120 - Λοιπόν. - Λοιπόν. 742 01:13:28,800 --> 01:13:31,880 Απίθανη. Να τη γυρίσω να τη δουν όλοι. 743 01:13:36,440 --> 01:13:37,600 Με κοιτάει. 744 01:13:37,600 --> 01:13:41,120 Ναι. Εσύ ήσουν μαζί της τον πιο πολύ καιρό. 745 01:13:42,120 --> 01:13:44,720 - Θυμάσαι τη μύτη... - Ναι. 746 01:13:45,560 --> 01:13:47,080 - Απίθανη. - Ναι. 747 01:13:47,080 --> 01:13:49,560 Έχει ενδιαφέρον η έκφρασή της, 748 01:13:49,560 --> 01:13:52,360 τα αισθήματα που κρύβει. 749 01:13:52,360 --> 01:13:56,000 Αυτή είναι η ομορφιά αυτών των αναπαραστάσεων. 750 01:13:56,000 --> 01:14:02,200 Κάποιοι λένε επικριτικά "Δεν μπορούμε να γνωρίζουμε πώς ήταν". 751 01:14:02,200 --> 01:14:05,960 Λένε ότι πολλά πράγματα είναι υποθετικά. Ισχύει αυτό, 752 01:14:05,960 --> 01:14:12,240 αλλά σου δίνει μια αίσθηση πώς ήταν ως άτομο. 753 01:14:17,840 --> 01:14:21,560 Προσδιορίζει την ουσία της έννοιας της ανθρώπινης φύσης. 754 01:14:21,560 --> 01:14:24,760 Την έννοια του να είσαι Νεάντερταλ. 755 01:14:24,760 --> 01:14:27,080 Κατά κάποιο τρόπο αποτυπώνει 756 01:14:27,840 --> 01:14:31,120 μια βαθιά ιστορία της ανθρώπινης ζωής. 757 01:14:39,280 --> 01:14:43,880 {\an8}Τα μεγαλύτερα άτομα, με τις γνώσεις τους, την εμπειρία τους... 758 01:14:43,880 --> 01:14:45,600 {\an8}ΣΑΝΙΝΤΑΡ Ζ 759 01:14:45,600 --> 01:14:48,440 {\an8}θα γνώριζαν τις καλές περιοχές. 760 01:14:51,880 --> 01:14:55,080 Αυτή η ανάμνηση, είτε ήταν μόνο δική της 761 01:14:55,080 --> 01:15:01,280 είτε ήταν μια γνώση την οποία μοιραζόταν με τραγούδια και ιστορίες 762 01:15:01,280 --> 01:15:03,840 με παιδιά και εγγόνια, 763 01:15:03,840 --> 01:15:06,680 θα ήταν ζωτικής σημασίας για την ομάδα. 764 01:15:08,280 --> 01:15:14,280 Αυτή ήταν η αρχή του πολιτισμού με την πραγματική της έννοια, 765 01:15:14,280 --> 01:15:18,200 παρά η πρώτη φορά που κάποιος έφτιαξε ένα χτίσμα. 766 01:15:23,560 --> 01:15:27,520 Πιθανόν να ήταν ένα πρόσωπο εμπιστοσύνης 767 01:15:27,520 --> 01:15:31,680 και είχε τον ρόλο να μεταλαμπαδεύσει τη γνώση στην επόμενη γενιά. 768 01:15:31,680 --> 01:15:35,600 Κι εδώ εμείς, 75.000 χρόνια αργότερα, 769 01:15:36,960 --> 01:15:39,680 ακόμα μαθαίνουμε απ' αυτήν. 770 01:15:55,320 --> 01:15:59,560 Το σπήλαιο Σανιντάρ μάς έδωσε τεράστια γνώση για τους Νεάντερταλ, 771 01:16:00,240 --> 01:16:02,040 κι ακόμα μας μαθαίνει. 772 01:16:07,160 --> 01:16:11,800 Μας κάνει επίσης να αναρωτιόμαστε για το τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος. 773 01:16:15,960 --> 01:16:19,320 Όπως η συμπόνοια για τον συνάνθρωπο. 774 01:16:22,520 --> 01:16:24,400 Πώς αντιμετωπίζουμε τον θάνατο. 775 01:16:27,280 --> 01:16:30,280 Κάτι που αναπόφευκτα θα συμβεί σε όλους μας. 776 01:16:38,720 --> 01:16:41,280 Τώρα έχουμε μόνο ένα στιγμιότυπο, 777 01:16:41,280 --> 01:16:43,920 και είναι απίθανο και πλούσιο, 778 01:16:43,920 --> 01:16:46,120 αλλά δεν έχουμε ολοκληρωμένη εικόνα 779 01:16:46,120 --> 01:16:49,400 και υπάρχουν τόσα πολλά προς ανακάλυψη 780 01:16:52,240 --> 01:16:56,960 για το πώς κατανοούμε την ανθρώπινη φύση και την ανθρωπότητα. 781 01:18:56,040 --> 01:18:59,680 {\an8}Υποτιτλισμός: Μαρία Ρούσσου