1
00:00:02,000 --> 00:00:07,000
Downloaded from
YTS.MX
2
00:00:08,000 --> 00:00:13,000
Official YIFY movies site:
YTS.MX
3
00:00:34,040 --> 00:00:40,440
Cách đây rất lâu, vùng đồng bằng Đông Phi
là quê hương tổ tiên xa xưa của chúng ta.
4
00:00:47,040 --> 00:00:49,080
Vì những lý do cổ xưa,
5
00:00:49,640 --> 00:00:55,280
một số tổ tiên này
đã quyết định rời đi và tiến về phía bắc
6
00:00:55,920 --> 00:00:59,080
để trở thành người Neanderthal.
7
00:01:04,880 --> 00:01:06,960
Dần dần, số lượng người tăng lên.
8
00:01:09,720 --> 00:01:15,200
Lãnh thổ của họ trải dài từ Nga
đến bờ biển Đại Tây Dương.
9
00:01:21,280 --> 00:01:25,480
{\an8}Các thị tộc nhỏ rong ruổi
khắp vùng đất hoang vu rộng lớn này.
10
00:01:30,400 --> 00:01:36,040
Vượt qua mọi khó khăn
trong hơn 300.000 năm
11
00:01:36,880 --> 00:01:38,200
đến khi đột nhiên
12
00:01:39,440 --> 00:01:40,480
họ biến mất.
13
00:01:45,440 --> 00:01:49,200
{\an8}Chỉ vài nơi là còn lại hài cốt của họ,
14
00:01:50,040 --> 00:01:52,120
và một trong những nơi đáng kể nhất
15
00:01:53,040 --> 00:01:54,960
được tìm thấy ở Trung Đông,
16
00:01:55,560 --> 00:01:58,040
một kho tàng khảo cổ học
17
00:01:58,040 --> 00:02:01,080
{\an8}ẩn sâu trong dãy núi Kurdistan,
18
00:02:02,080 --> 00:02:03,960
{\an8}hang Shanidar.
19
00:02:09,440 --> 00:02:11,080
Hang Shanidar
20
00:02:11,080 --> 00:02:16,800
được coi là một trong những hang động
được tôn kính nhất thế giới
21
00:02:17,760 --> 00:02:20,840
ở thời của người Neanderthal
và người Homo Sapiens.
22
00:02:21,680 --> 00:02:27,640
Ở một nơi đã từng có con người sinh sống,
23
00:02:27,640 --> 00:02:30,640
ta có thể tìm ra câu trả lời
cho các câu hỏi.
24
00:02:31,760 --> 00:02:34,240
Các câu hỏi vẫn còn là bí ẩn.
25
00:02:37,400 --> 00:02:39,800
Người Neanderthal là ai?
26
00:02:41,200 --> 00:02:44,600
Điều gì khiến họ thành công lâu đến vậy?
27
00:02:45,880 --> 00:02:50,240
Và rốt cuộc tại sao họ lại biến mất?
28
00:02:51,760 --> 00:02:55,720
BÍ MẬT CỦA NGƯỜI NEANDERTHAL
29
00:03:19,680 --> 00:03:22,680
Hang Shanidar ở trong đồi
dưới chân dãy núi Bradost,
30
00:03:22,680 --> 00:03:26,240
nhưng gọi là đồi dưới chân núi
không mô tả đúng hình ảnh.
31
00:03:28,600 --> 00:03:32,680
Cảm giác như núi hơn.
Nó khá lởm chởm và dốc đứng.
32
00:03:35,240 --> 00:03:39,640
Hang Shanidar gây ấn tượng
chỉ bởi kích thước và quy mô của nó.
33
00:03:42,360 --> 00:03:46,480
Bạn phải tiếp cận từ bên dưới,
và nó cực kỳ ấn tượng.
34
00:03:50,240 --> 00:03:51,800
Nó rất lớn.
35
00:03:51,800 --> 00:03:55,400
Miệng hang rất rộng, nên rất thoáng.
36
00:03:57,600 --> 00:04:01,120
Trên đầu thì có chim bay liệng,
37
00:04:01,120 --> 00:04:04,240
đại bàng lượn vòng bên trên,
và sói hú vào ban đêm.
38
00:04:04,240 --> 00:04:06,760
Đó là một nơi tuyệt vời.
39
00:04:08,880 --> 00:04:13,800
{\an8}Và thực sự được làm người khai quật nơi đó
40
00:04:13,800 --> 00:04:16,200
{\an8}cũng thật là vô cùng phi thường.
41
00:04:17,920 --> 00:04:21,160
Emma thuộc đội khảo cổ người Anh
42
00:04:21,160 --> 00:04:25,680
được các đồng nghiệp người Kurd mời đến
để tiếp tục công việc trong hang.
43
00:04:27,760 --> 00:04:32,400
Hang Shanidar rất nổi tiếng trong
lịch sử nghiên cứu người Neanderthal,
44
00:04:33,240 --> 00:04:37,240
và đóng vai trò then chốt
trong việc chúng ta cân nhắc lại
45
00:04:37,240 --> 00:04:39,400
những điều ta cho là
người Neanderthal đã làm,
46
00:04:39,400 --> 00:04:41,720
họ như thế nào, và khả năng của họ.
47
00:04:43,960 --> 00:04:46,160
Mục đích của dự án mới này
48
00:04:46,160 --> 00:04:51,840
là sử dụng toàn bộ lĩnh vực
khoa học khảo cổ chúng ta có ở hiện tại
49
00:04:51,840 --> 00:04:55,240
để làm sáng tỏ
tập tính của người Neanderthal.
50
00:04:57,320 --> 00:05:02,080
Con hào chưa hề được khai quật
từ những năm 1960.
51
00:05:02,600 --> 00:05:04,000
Và kể từ thời điểm đó,
52
00:05:04,000 --> 00:05:07,560
cách chúng ta nghĩ về
tộc người thân cận nhất với ta
53
00:05:07,560 --> 00:05:10,120
đã thay đổi đáng kể.
54
00:05:11,600 --> 00:05:13,400
Ta vẫn dùng từ Neanderthal
55
00:05:13,400 --> 00:05:16,480
để mô tả một ai đó khá tối dạ.
56
00:05:16,480 --> 00:05:19,800
Nó vẫn được dùng như một từ lăng mạ
trong lối nói thông thường,
57
00:05:19,800 --> 00:05:21,680
"Hắn đúng là đồ Neanderthal".
58
00:05:21,680 --> 00:05:27,200
Về mặt khảo cổ học, họ càng lúc
càng giống người Homo Sapiens,
59
00:05:27,200 --> 00:05:32,720
{\an8}và hầu hết sự cân nhắc lại đó
bắt nguồn từ công việc
60
00:05:32,720 --> 00:05:36,480
{\an8}mà Ralph Solecki đã làm
ở trong hang Shanidar này.
61
00:05:42,920 --> 00:05:46,320
{\an8}Ralph Solecki sinh năm 1917.
62
00:05:46,320 --> 00:05:48,880
Vài năm trước, ông ấy mất khi tuổi đã cao.
63
00:05:49,360 --> 00:05:51,200
Ông ấy vô cùng dẻo dai.
64
00:05:53,320 --> 00:05:56,160
Ông ấy đứng trên một bãi mìn
ở Thế Chiến thứ hai,
65
00:05:56,160 --> 00:05:58,240
và đã sống sót một cách thần kỳ.
66
00:06:00,840 --> 00:06:04,160
Ông ấy rõ ràng là người rất xuất chúng.
67
00:06:05,800 --> 00:06:09,080
Tôi không rõ chính xác
ông ấy nghe về Shanidar thế nào,
68
00:06:10,120 --> 00:06:11,320
{\an8}nhưng ông ấy đã đến...
69
00:06:11,320 --> 00:06:12,640
{\an8}HANG SHANIDAR 1957
70
00:06:12,640 --> 00:06:16,960
{\an8}...và làm việc ở đây trong năm mùa
giữa những năm 1951 và 1960.
71
00:06:23,200 --> 00:06:24,920
Ông ấy cho đào một con hào
72
00:06:24,920 --> 00:06:28,720
chạy theo hướng bắc - nam
trải khắp hầu hết đáy hang.
73
00:06:35,520 --> 00:06:38,240
Lý do địa điểm này trở nên nổi tiếng
74
00:06:38,240 --> 00:06:42,960
là vì ông ấy tìm thấy mười đàn ông,
phụ nữ và trẻ em người Neanderthal.
75
00:06:59,040 --> 00:07:00,720
Lúc bấy giờ,
76
00:07:01,760 --> 00:07:03,760
chúng tôi vẫn còn trẻ.
77
00:07:07,320 --> 00:07:09,640
Tôi khoảng tầm...
78
00:07:11,080 --> 00:07:12,880
mười bảy, mười tám tuổi.
79
00:07:16,880 --> 00:07:18,800
Tiến sĩ đã dạy chúng tôi.
80
00:07:21,400 --> 00:07:24,320
Nhiều viên đá rơi ra khỏi hang,
những viên đá lớn.
81
00:07:25,040 --> 00:07:26,480
Họ đã dùng thuốc nổ.
82
00:07:35,480 --> 00:07:39,560
Họ tìm thấy xương người Neanderthal.
Đó là chuyện trọng đại.
83
00:07:42,920 --> 00:07:46,760
Xương sườn và xương của họ rất dày.
84
00:07:47,440 --> 00:07:49,760
Đầu của họ rất to.
85
00:07:53,160 --> 00:07:54,000
Bàn tay họ...
86
00:07:55,600 --> 00:07:57,760
Mọi thứ về họ đều gây ấn tượng.
87
00:07:59,280 --> 00:08:03,000
Đây là khám phá lớn đầu tiên của Solecki.
88
00:08:03,760 --> 00:08:06,320
Ông ấy gọi đó là Shanidar 1.
89
00:08:07,280 --> 00:08:11,320
Bộ xương của một loài rất khác chúng ta.
90
00:08:15,880 --> 00:08:19,000
Họ có nhiều đặc trưng mạnh khỏe hơn.
91
00:08:19,000 --> 00:08:21,920
Xương lông mày lớn
và hình dạng hộp sọ hơi khác,
92
00:08:21,920 --> 00:08:23,680
còn ta có hộp sọ rất tròn.
93
00:08:23,680 --> 00:08:25,240
Họ chắc nịch.
94
00:08:26,400 --> 00:08:30,280
Chúng tôi cho rằng
họ phải có ngôn ngữ nào đó.
95
00:08:32,400 --> 00:08:34,240
Ta càng biết nhiều về họ,
96
00:08:34,240 --> 00:08:37,000
thì càng rõ là họ phức tạp hơn nhiều
97
00:08:37,000 --> 00:08:40,000
so với chúng ta tưởng 40, 50 năm trước.
98
00:08:44,720 --> 00:08:47,360
Chúng tôi gọi nó là cây sự sống.
99
00:08:48,280 --> 00:08:49,960
Mỗi con người và mỗi con vật
100
00:08:50,960 --> 00:08:54,080
trở thành một nhánh trên cây sự sống.
101
00:08:54,760 --> 00:08:56,840
{\an8}ABDULWAHAB SULAIMAN HASAN
NHÀ KHẢO CỔ HỌC
102
00:08:56,840 --> 00:08:58,880
{\an8}GIÁM ĐỐC CỔ VẬT VÀ DI SẢN Ở SORAN
103
00:08:58,880 --> 00:09:03,800
Chúng ta là một nhánh,
và người Neanderthal là một nhánh khác.
104
00:09:06,080 --> 00:09:08,640
Ở một thời điểm nào đó,
chúng ta tách riêng.
105
00:09:10,560 --> 00:09:12,880
Tôi thật sự cảm thấy
106
00:09:13,440 --> 00:09:17,960
rằng tôi đang ngồi
trên hài cốt của anh họ tôi.
107
00:09:24,880 --> 00:09:29,160
Hiện tại, chúng ta đang ở độ sâu
cách bề mặt hang 4,5 mét.
108
00:09:29,840 --> 00:09:32,600
Đây là về thời điểm 45.000 năm trước.
109
00:09:33,320 --> 00:09:35,840
Đây là nơi mà chúng tôi tìm được
110
00:09:35,840 --> 00:09:38,680
nấm mộ hoặc trầm tích của Shanidar 1.
111
00:09:46,680 --> 00:09:50,000
{\an8}MẤT 45.000 NĂM TRƯỚC
112
00:09:50,920 --> 00:09:54,080
Ông ấy có chấn thương ở bên phải đầu.
113
00:09:58,800 --> 00:10:00,600
Nhưng mắt trái cũng vậy,
114
00:10:00,600 --> 00:10:03,240
chấn thương có thể làm mù con mắt đó,
115
00:10:03,240 --> 00:10:06,120
và có thể liên quan đến
một số vết thương khác.
116
00:10:18,760 --> 00:10:21,520
Ông ấy cũng bị liệt tay phải,
117
00:10:24,720 --> 00:10:29,520
và bị gãy cả hai phần tay phải
ở nhiều chỗ,
118
00:10:29,520 --> 00:10:34,560
nhưng cũng có vẻ phần cẳng tay
đã bị loại bỏ một cách vô tình hoặc cố ý,
119
00:10:34,560 --> 00:10:38,120
nên về cơ bản, ông ấy không có
cẳng tay phía trên khuỷu tay.
120
00:10:40,800 --> 00:10:45,040
Cũng có những vết thương khác.
Ông ấy bị viêm khớp khá nặng ở đầu gối.
121
00:10:50,000 --> 00:10:52,240
Bị rạn xương bàn chân.
122
00:10:54,880 --> 00:10:57,560
Nên có lẽ về việc săn bắn,
123
00:10:57,560 --> 00:11:00,880
hẳn ông ấy không thể đi săn
theo cách thông thường,
124
00:11:00,880 --> 00:11:03,560
nhưng đã sống sót đến lúc khá già.
125
00:11:12,480 --> 00:11:15,760
Ý nghĩa của phát hiện mới này rất sâu sắc.
126
00:11:20,680 --> 00:11:24,000
Khám phá ra Shanidar 1
có khả năng là một thay đổi lớn
127
00:11:24,000 --> 00:11:30,200
vì nó cho thấy, có lẽ có yếu tố quan tâm
và lòng trắc ẩn trong xã hội Neanderthal.
128
00:11:32,520 --> 00:11:39,320
Đây là bằng chứng một người bị thương nặng
được hỗ trợ bởi thị tộc của họ.
129
00:11:47,040 --> 00:11:50,280
Và ngay sau đó,
Solecki đã khai quật một thi thể khác
130
00:11:50,280 --> 00:11:53,600
với câu chuyện đáng chú ý không kém.
131
00:11:59,880 --> 00:12:04,360
{\an8}MẤT 45.000 NĂM TRƯỚC
132
00:12:06,160 --> 00:12:09,480
Shanidar 3 là một nam giới
trưởng thành khác,
133
00:12:10,480 --> 00:12:12,600
và ông ấy cũng có thương tích,
134
00:12:12,600 --> 00:12:16,800
bao gồm cả vết thương
nghiêm trọng ở xương sườn.
135
00:12:18,000 --> 00:12:22,080
Một lời nhắc nhở rõ ràng
về mặt bạo lực của Thời đại đồ đá mới.
136
00:12:35,560 --> 00:12:40,400
Đáng chú ý, ở những nơi khác trong hang,
họ tìm được thêm nhiều di vật
137
00:12:40,400 --> 00:12:43,680
cho thấy manh mối
về số phận của Shanidar 3.
138
00:12:44,840 --> 00:12:48,120
{\an8}Đây là một số hiện vật
tìm được từ hang Shanidar.
139
00:12:49,200 --> 00:12:52,240
Mẩu lớn hơn này chúng tôi gọi là "lõi".
Lõi là một viên đá cuội.
140
00:12:53,360 --> 00:12:56,720
Đá cuội, về cơ bản,
là các viên đá tròn có thể ở sông.
141
00:12:56,720 --> 00:13:00,080
Người Neanderthal chọn nó
với ý định tạo các mảnh nhỏ,
142
00:13:00,680 --> 00:13:02,680
để biến chính nó thành công cụ,
143
00:13:02,680 --> 00:13:06,480
hoặc tách ra các mảnh,
chúng tôi gọi là "vảy", để làm công cụ.
144
00:13:06,960 --> 00:13:10,480
Tất cả đều có sẵn ở sông Zab,
cách đây hơn 3 km về phía đó.
145
00:13:20,840 --> 00:13:24,000
Tôi đang cố làm một thứ
tương tự như mũi giáo.
146
00:13:25,040 --> 00:13:26,640
Điều cơ bản tôi làm là
147
00:13:27,920 --> 00:13:29,320
gõ vào bên mép
148
00:13:30,840 --> 00:13:33,040
và tách các mảnh nhỏ hơn ra.
149
00:13:33,040 --> 00:13:35,800
Làm thế này thực chất là
tôi đang mài giũa nó.
150
00:13:39,880 --> 00:13:41,920
Tôi chưa loại bỏ được nhiều,
151
00:13:41,920 --> 00:13:44,960
nhưng chúng ta có thể thấy
nó đã khá sắc rồi.
152
00:13:46,440 --> 00:13:48,240
Vậy một mũi giáo nhọn như thế,
153
00:13:48,240 --> 00:13:51,400
tôi chỉ mất khoảng
năm hay sáu phút để tạo ra.
154
00:13:52,520 --> 00:13:54,840
Đây là vũ khí nguy hiểm
được dùng bởi đúng người,
155
00:13:54,840 --> 00:13:57,040
và là người hiểu điều họ đang làm,
156
00:13:57,040 --> 00:13:58,440
và thứ họ đang cầm.
157
00:14:22,000 --> 00:14:24,880
Một trong những điều thú vị với Shanidar 3
158
00:14:24,880 --> 00:14:27,320
là ông ấy có một vết thương xuyên thủng.
159
00:14:30,760 --> 00:14:36,080
Điều đó cho thấy mũi đá nhọn
của một ngọn giáo, hoặc bất cứ thứ gì đó,
160
00:14:36,080 --> 00:14:38,560
đã được phi vào khung xương sườn.
161
00:14:38,560 --> 00:14:42,640
Nó có thể đã làm thủng phổi
và gây xẹp phổi.
162
00:15:14,400 --> 00:15:17,440
Vết thương ở xương sườn
nhất quán với vật được phóng đi.
163
00:15:21,520 --> 00:15:24,160
Hãy tưởng tượng một ngọn giáo được ném đi.
164
00:15:33,760 --> 00:15:35,640
Đó có thể là tai nạn săn bắn.
165
00:15:37,040 --> 00:15:39,680
Có thể là bạo lực giữa người với người.
166
00:15:44,360 --> 00:15:46,920
Nhưng điều ta có thể nói là
họ đã có vết thương này,
167
00:15:46,920 --> 00:15:49,240
và đã sống sót được một thời gian.
168
00:15:50,560 --> 00:15:56,000
Điều đó có thể cho thấy họ được hỗ trợ
và giúp đỡ để vượt qua chấn thương.
169
00:16:03,360 --> 00:16:08,920
Mặc dù bị thương nặng,
có vẻ cả Shanidar 3 và Shanidar 1
170
00:16:08,920 --> 00:16:11,840
đều được chăm sóc
bởi những người xung quanh.
171
00:16:17,160 --> 00:16:21,000
Đây là quan điểm hoàn toàn mới
về cuộc sống của người Neanderthal.
172
00:16:22,880 --> 00:16:26,120
Và ở nơi khác,
thêm nhiều bằng chứng về tập tính của họ
173
00:16:26,120 --> 00:16:30,640
được tìm thấy trong một hang động
xa tít về phía tây bắc của Shanidar.
174
00:16:42,240 --> 00:16:45,400
Mọi bằng chứng mới về người Neanderthal,
175
00:16:46,600 --> 00:16:49,920
đang thực sự cho thấy
họ có tính người như thế nào.
176
00:16:56,200 --> 00:16:59,360
Nhưng tập tính của họ khác với chúng ta.
177
00:17:02,480 --> 00:17:05,760
Họ sống ở một thế giới
hoàn toàn khác với chúng ta.
178
00:17:21,920 --> 00:17:24,760
Đây là một phần của Bộ sưu tập Krapina.
179
00:17:27,560 --> 00:17:31,360
Chúng khoảng 130.000 năm tuổi,
180
00:17:31,360 --> 00:17:36,040
và là bộ sưu tập lớn nhất về
người Neanderthal ở một địa điểm duy nhất.
181
00:17:40,440 --> 00:17:46,360
Chúng tôi ước tính có thể lên đến
khoảng 80 cá thể người Neanderthal.
182
00:17:47,920 --> 00:17:50,160
Không có toàn bộ cơ thể được chôn.
183
00:17:50,160 --> 00:17:54,880
Chỉ có những mảnh xương của từng cá thể.
184
00:17:54,880 --> 00:17:56,760
Việc này là rất bất thường.
185
00:17:57,560 --> 00:18:00,040
{\an8}DAVORKA RADOVČIĆ
QUẢN LÝ BỘ SƯU TẬP KRAPINA
186
00:18:00,040 --> 00:18:02,120
{\an8}BẢO TÀNG LỊCH SỬ TỰ NHIÊN CROATIA
187
00:18:06,720 --> 00:18:12,040
Trên xương Krapina, cả xương sọ,
tức xương hộp sọ, và các xương ở dưới,
188
00:18:12,040 --> 00:18:16,440
có rất nhiều vết cắt do con người tạo ra.
189
00:18:23,560 --> 00:18:25,760
Đây là xương chày,
190
00:18:25,760 --> 00:18:30,920
và có khả năng nó đã cố ý
bị làm gãy, nó đã bị đập vỡ.
191
00:18:32,920 --> 00:18:38,000
Bạn cũng có thể thấy vết cắt ở đây
và thậm chí một số vết khác.
192
00:18:39,240 --> 00:18:43,920
Một trong những lý do
để đập vỡ một xương dài
193
00:18:43,920 --> 00:18:48,480
là vì nó giống như
một cái hộp đựng tủy xương.
194
00:18:52,200 --> 00:18:58,400
Đây là xương mác
với những dấu vết khá thú vị khác
195
00:18:58,400 --> 00:19:00,080
trên bề mặt của xương.
196
00:19:01,240 --> 00:19:04,600
Chúng có thể được tạo ra
khi ai đó đang gặm đi
197
00:19:04,600 --> 00:19:10,040
phần thịt còn lại của xương
hoặc mô cơ còn lại của xương.
198
00:19:10,040 --> 00:19:16,160
Cũng tương tự như khi
bạn gặm xương gà vào bữa trưa.
199
00:19:28,120 --> 00:19:33,040
Khi nghe việc họ ăn thịt lẫn nhau,
ngay lập tức bạn sẽ bị sốc.
200
00:19:38,160 --> 00:19:42,360
Nhưng câu hỏi đặt ra là,
"Kiểu ăn thịt người nào?"
201
00:19:43,560 --> 00:19:45,080
Nó có ý nghĩa gì với họ?
202
00:20:03,240 --> 00:20:06,880
Nhìn này, nó cắt như dao làm bếp thật sự.
203
00:20:08,800 --> 00:20:11,760
- Gần như chẳng tốn sức.
- Phải, thật dễ dàng.
204
00:20:11,760 --> 00:20:13,040
{\an8}TIẾN SĨ ANKICA OROS SRŠEN
205
00:20:13,040 --> 00:20:16,080
{\an8}TRỢ LÝ NGHIÊN CỨU
VIỆN KHOA HỌC & MỸ THUẬT CROATIA
206
00:20:16,080 --> 00:20:22,160
Tái tạo các công cụ, cách làm mọi việc,
207
00:20:22,160 --> 00:20:25,640
chúng tôi đang cố tìm hiểu
suy nghĩ của những người đó,
208
00:20:25,640 --> 00:20:29,920
và để thấy quá trình nhận thức ở đằng sau.
209
00:20:30,880 --> 00:20:34,000
Điều khác biệt là
chúng tôi chỉ có các vết cắt
210
00:20:34,000 --> 00:20:36,440
ở vị trí gần các khớp nối.
211
00:20:37,000 --> 00:20:40,400
Và điều kỳ lạ ở những hài cốt Krapina là
212
00:20:40,400 --> 00:20:43,960
chúng có ở khắp nơi
dọc theo khúc xương dài.
213
00:20:43,960 --> 00:20:47,160
Cứ như thể ai đó gặm nó liên tục thật.
214
00:20:47,160 --> 00:20:48,080
Phải.
215
00:20:49,440 --> 00:20:54,240
Tôi không thể tưởng tượng nổi,
làm điều này với người mình quen biết.
216
00:21:00,360 --> 00:21:04,520
Đây là hộp sọ Krapina 3 nổi tiếng.
217
00:21:05,560 --> 00:21:11,440
Đây là mẫu sọ hoàn chỉnh nhất
218
00:21:11,440 --> 00:21:16,160
trong cả bộ sưu tập,
và là chiếc duy nhất có khuôn mặt.
219
00:21:21,200 --> 00:21:24,040
Chúng tôi tin người này là một phụ nữ.
220
00:21:24,040 --> 00:21:27,240
Một người Neanderthal trẻ ở độ tuổi 20.
221
00:21:29,000 --> 00:21:31,680
Điều rất thú vị là trên xương trán
222
00:21:31,680 --> 00:21:36,640
có một loạt những thứ như 40 vết cắt.
223
00:21:40,440 --> 00:21:43,000
Có một sự quả quyết
224
00:21:43,000 --> 00:21:47,800
để thực hiện 40 vết cắt
từ từ và rất gần nhau.
225
00:21:49,000 --> 00:21:51,320
Kể cả khi họ ăn những mẩu xương này,
226
00:21:51,320 --> 00:21:54,920
tôi không nghĩ là vì họ đói.
227
00:21:57,680 --> 00:22:00,600
Đó thực sự là tập tính vô cùng phức tạp.
228
00:22:09,920 --> 00:22:14,560
Có lẽ với việc ăn thịt người họ quen biết,
229
00:22:15,480 --> 00:22:18,560
họ muốn có được đức tính nào đó,
230
00:22:18,560 --> 00:22:23,800
điều họ ngưỡng mộ ở người
mà họ cùng chung sống.
231
00:22:26,800 --> 00:22:29,400
Ở các tiền lệ dân tộc học mà ta biết,
232
00:22:29,920 --> 00:22:33,640
cho đến gần đây, người ta ăn thịt
những người thân yêu của họ
233
00:22:33,640 --> 00:22:38,640
bởi vì bằng cách ăn thịt,
họ đang cố nhận lấy thứ gì đó
234
00:22:38,640 --> 00:22:43,680
để nó có thể tiếp tục
ở các thế hệ khác, đó là một kiểu di sản.
235
00:22:47,680 --> 00:22:51,040
Tôi không thể nói đây chính là động lực
236
00:22:51,040 --> 00:22:53,840
đằng sau tập tính này
của người Neanderthal,
237
00:22:53,840 --> 00:22:55,520
nhưng đó là một khả năng.
238
00:23:01,840 --> 00:23:04,520
Cách người Neanderthal
đối xử với người chết
239
00:23:04,520 --> 00:23:07,560
cho ta thấy sự phức tạp
trong suy nghĩ của họ.
240
00:23:13,160 --> 00:23:15,640
Và không nơi nào điều này được hiểu rõ hơn
241
00:23:15,640 --> 00:23:19,000
trong khám phá nổi tiếng nhất
của Ralph Solecki,
242
00:23:19,960 --> 00:23:21,280
Shanidar 4,
243
00:23:22,280 --> 00:23:25,800
hay còn được biết đến là "Mộ Hoa".
244
00:23:30,240 --> 00:23:31,960
Ở trong hang này,
245
00:23:33,520 --> 00:23:36,960
chúng tôi đã tìm thấy
chín người Neanderthal,
246
00:23:36,960 --> 00:23:39,680
trong đó có hai người quan trọng nhất.
247
00:23:39,680 --> 00:23:43,240
{\an8}Số một được tìm thấy ở đây,
ở độ sâu năm mét...
248
00:23:43,240 --> 00:23:44,280
{\an8}GIÁO SƯ RALPH SOLECKI
249
00:23:44,280 --> 00:23:45,360
{\an8}...và một ở đây...
250
00:23:45,360 --> 00:23:46,280
{\an8}HANG SHANIDAR 1994
251
00:23:46,280 --> 00:23:49,760
{\an8}...Shanidar 4, được tìm thấy
ở độ sâu khoảng bảy mét.
252
00:23:50,920 --> 00:23:54,400
{\an8}Ralph Solecki là một trong những
nhà khảo cổ học vĩ đại nhất thế giới.
253
00:23:54,400 --> 00:23:57,200
{\an8}Chắc chắn thế,
và là người kể chuyện tuyệt vời.
254
00:23:57,200 --> 00:24:03,840
Điều này có vẻ cho thấy những dấu hiệu
đầu tiên của sự tiến hóa tâm linh
255
00:24:04,360 --> 00:24:07,280
và có thể là các hoạt động
đầu tiên của tôn giáo.
256
00:24:13,800 --> 00:24:17,800
{\an8}"MỘ HOA"
257
00:24:17,800 --> 00:24:22,320
{\an8}Mộ hoa là một trong những
tầm quan trọng có ảnh hưởng sâu xa
258
00:24:22,320 --> 00:24:23,360
{\an8}MẤT 75.000 NĂM TRƯỚC
259
00:24:23,360 --> 00:24:28,040
{\an8}vì đó là bộ xương Neanderthal hoàn chỉnh,
một sự hiếm có đáng kinh ngạc.
260
00:24:30,360 --> 00:24:33,520
Và nó được lấy mẫu để tìm phấn hoa,
261
00:24:33,520 --> 00:24:36,800
đó là một việc khá cơ bản lúc bấy giờ.
262
00:24:36,800 --> 00:24:41,080
Chúng tôi đã tìm thấy
phấn hoa chiết xuất từ đất,
263
00:24:41,080 --> 00:24:42,640
thứ đại loại như thế này.
264
00:24:43,280 --> 00:24:47,400
và phấn hoa này chỉ ra tám loại hoa,
265
00:24:47,400 --> 00:24:50,560
mà chúng tôi nghĩ
đã được để chung với người đó.
266
00:24:54,360 --> 00:24:57,560
Ông ấy không đi xa như là nói,
"Họ đã tổ chức tang lễ",
267
00:24:57,560 --> 00:25:00,840
nhưng đó là điều
mà đoạn văn khiến bạn nghĩ đến.
268
00:25:02,880 --> 00:25:06,920
{\an8}Ai đó ở kỷ băng hà cuối cùng
đã leo lên những dãy núi
269
00:25:06,920 --> 00:25:09,680
{\an8}trong nhiệm vụ ảm đạm là thu thập hoa.
270
00:25:09,680 --> 00:25:11,000
{\an8}ĐỌC BỞI CON TRAI JOHN
271
00:25:14,520 --> 00:25:17,680
Nhận thức của công chúng
về người Neanderthal luôn là
272
00:25:17,680 --> 00:25:19,520
họ đã sống cuộc đời xấu xí.
273
00:25:19,520 --> 00:25:22,960
Họ là những người xấu xí.
Họ không có cảm xúc tốt đẹp hơn.
274
00:25:22,960 --> 00:25:24,960
Họ không có suy nghĩ cao xa hơn.
275
00:25:29,240 --> 00:25:32,680
Và đây là những người chu đáo nhạy cảm.
276
00:25:36,920 --> 00:25:39,240
Và nó đã lên trang nhất của mọi tờ báo,
277
00:25:40,200 --> 00:25:45,280
vì có người Neanderthal
khóc lóc hái cây cỏ từ sườn đồi quanh đây
278
00:25:45,800 --> 00:25:47,640
để tỏ lòng tôn kính người chết.
279
00:25:59,040 --> 00:26:01,080
Đây là những "Người Hoa" đầu tiên,
280
00:26:02,000 --> 00:26:05,880
một khám phá hoàn toàn
chưa từng có trong ngành khảo cổ học.
281
00:26:44,640 --> 00:26:48,280
Trong những năm kể từ khi
khám phá ra Shanidar 4,
282
00:26:49,400 --> 00:26:53,040
giả thuyết về Mộ Hoa
đã được đưa ra bình phẩm.
283
00:27:01,160 --> 00:27:03,240
Ai đó nghiên cứu về loài jird,
284
00:27:03,240 --> 00:27:07,440
loài động vật đào hang có vú nhỏ,
hơi giống hamster nhưng có đuôi,
285
00:27:08,120 --> 00:27:12,720
đã phát hiện ra
jird đem hoa về hang của chúng để ăn.
286
00:27:16,160 --> 00:27:18,840
Vì vậy, đó là một sự thụt lùi
theo nhiều cách,
287
00:27:18,840 --> 00:27:23,840
đặc biệt là vì Solecki đã để ý thấy
những thứ có vẻ là hang động vật.
288
00:27:27,880 --> 00:27:33,720
Nhưng nhóm nghiên cứu có bằng chứng mới
cho thấy hóa ra Solecki đã đúng phần nào.
289
00:27:35,040 --> 00:27:38,120
Đây là cảnh quan
có những loài như linh cẩu và sói,
290
00:27:38,120 --> 00:27:40,840
và báo, thậm chí đến ngày nay.
291
00:27:40,840 --> 00:27:42,760
Nếu họ để lại một cái xác,
292
00:27:42,760 --> 00:27:46,040
gần như chắc chắn
sẽ có loài nào đó đến và ăn thịt.
293
00:28:00,360 --> 00:28:05,280
Về cơ bản đây là những cá thể nguyên vẹn
chưa từng bị xảy ra điều đó.
294
00:28:07,960 --> 00:28:10,920
Theo cách nào đó,
những thi thể này đã được bảo vệ.
295
00:28:16,760 --> 00:28:22,800
Suy đoán của tôi là
có lẽ họ đã lấy cành cây
296
00:28:24,240 --> 00:28:29,520
tạo ra một rào cản khá khó chịu
cho những động vật hoang dã.
297
00:28:32,440 --> 00:28:39,320
Và một phần cây cỏ và phấn hoa
rơi vào khung xương sườn của thi thể
298
00:28:39,320 --> 00:28:40,960
khi nó trở thành bộ xương.
299
00:28:44,480 --> 00:28:49,040
Câu chuyện Solecki, tôi nghĩ
đó là một câu chuyện tuyệt vời.
300
00:28:52,000 --> 00:28:55,560
Tôi nghĩ trong hiểu biết của chúng ta
giờ đã có đủ chi tiết
301
00:28:55,560 --> 00:28:58,320
để biết đó không phải là
câu chuyện chính xác,
302
00:28:59,320 --> 00:29:00,600
bằng bất kỳ cách nào.
303
00:29:08,720 --> 00:29:15,120
Nhưng tôi nghĩ ý tưởng về việc
người Neanderthal quan tâm tới người chết,
304
00:29:15,120 --> 00:29:17,560
có lẽ là bảo vệ họ...
305
00:29:21,520 --> 00:29:24,200
thật ra, nó không xa xăm đến thế,
306
00:29:24,960 --> 00:29:28,400
theo cách nào đó, từ những gì ông ấy nói.
307
00:29:33,520 --> 00:29:38,680
Ralph Solecki khám phá ra Mộ Hoa năm 1960.
308
00:29:40,640 --> 00:29:42,920
Ông ấy đã định quay lại vào năm sau,
309
00:29:43,680 --> 00:29:47,360
nhưng ông ấy lại không bao giờ
khai quật ở Shanidar nữa.
310
00:29:56,160 --> 00:29:58,960
Người Kurd rõ là
bậc thầy của những ngọn núi,
311
00:29:58,960 --> 00:30:01,520
nơi xe tăng Iraq không thể tiếp cận.
312
00:30:03,480 --> 00:30:04,440
{\an8}CHIẾN TRANH VÙNG VỊNH
313
00:30:04,440 --> 00:30:07,680
{\an8}Đây không phải là Hoa Kỳ đấu với Iraq.
314
00:30:08,360 --> 00:30:09,800
{\an8}Bùm! Trúng rồi.
315
00:30:09,800 --> 00:30:11,960
{\an8}Mà là Iraq đấu với cả thế giới.
316
00:30:17,040 --> 00:30:18,720
{\an8}CHIẾN TRANH IRAQ 2003 - 2011
317
00:30:19,520 --> 00:30:22,320
Thay đổi chế độ chính là thế này.
318
00:30:25,240 --> 00:30:26,760
Saddam không còn nữa.
319
00:30:27,360 --> 00:30:28,840
{\an8}CUỘC CHIẾN CHỐNG IS 2013 - 2018
320
00:30:28,840 --> 00:30:30,680
{\an8}Bị vũ khí tối tân tấn công,
321
00:30:30,680 --> 00:30:34,640
triều đại khalip tàn độc
giờ đã bị những đội quân này bao vây.
322
00:30:40,240 --> 00:30:46,000
Vào đầu những năm 2010,
vì tình hình đã lắng xuống đáng kể...
323
00:30:46,000 --> 00:30:49,400
Nhà nước Hồi giáo sắp kết thúc.
324
00:30:49,400 --> 00:30:53,480
...chính quyền khu tự trị người Kurd
đã tiếp cận Giáo sư Graeme Barker
325
00:30:53,480 --> 00:30:56,920
để bắt đầu cuộc khai quật mới
ở Hang Shanidar.
326
00:30:59,120 --> 00:31:01,760
Chúng tôi không mong
tìm thấy hài cốt người Neanderthal,
327
00:31:01,760 --> 00:31:07,360
và đó không phải mục đích của dự án,
mà là để củng cố công việc Solecki đã làm.
328
00:31:09,800 --> 00:31:12,600
Vì vậy, thật là một bất ngờ lớn
329
00:31:12,600 --> 00:31:18,200
khi vào năm 2018, nhóm nghiên cứu khám phá
ra bộ xương người Neanderthal đầu tiên
330
00:31:18,200 --> 00:31:22,000
được tìm thấy ở bất cứ đâu
trong hơn một phần thư thế kỷ.
331
00:31:25,000 --> 00:31:27,760
Thứ đầu tiên xuất hiện
là một phần của hộp sọ,
332
00:31:27,760 --> 00:31:32,000
quả là vô cùng hồi hộp.
Thật ra nó là một phần của hốc mắt.
333
00:31:34,880 --> 00:31:39,240
Và nó có những đặc điểm
rất rõ ràng của người Neanderthal,
334
00:31:39,240 --> 00:31:42,200
ở chỗ xương lông mày lớn hơn nhiều.
335
00:31:45,880 --> 00:31:48,640
Và ngay dưới đó là tay trái,
336
00:31:50,000 --> 00:31:52,840
cánh tay trái bị gập xuống dưới,
337
00:31:52,840 --> 00:31:56,200
chéo qua người và chèn bên dưới đầu.
338
00:31:59,200 --> 00:32:00,920
Xác định niên đại tân tiến
339
00:32:00,920 --> 00:32:04,440
xếp nó vào số những khám phá
lâu đời nhất của Solecki.
340
00:32:07,040 --> 00:32:10,040
{\an8}MẤT 75.000 NĂM TRƯỚC
341
00:32:10,040 --> 00:32:16,040
{\an8}Tôi nghĩ ta thấy 75.000 năm trước
khá khó để hình thành khái niệm.
342
00:32:17,120 --> 00:32:20,880
Thử nghĩ về lịch sử thành văn
mà ta biết có vẻ là lâu dài,
343
00:32:20,880 --> 00:32:24,640
đó chỉ là giọt nước ngoài biển
khi nói về lịch sử loài người.
344
00:32:34,120 --> 00:32:38,120
Khi bạn nghĩ điều gì đang xảy ra
trên thế giới vào thời điểm đó,
345
00:32:38,120 --> 00:32:43,080
người Neanderthal biến mất, người hiện đại
định cư ở trái đất bất kể kết quả.
346
00:32:44,560 --> 00:32:48,760
Nông nghiệp, thành phố, lối sống đô thị.
Chủ nghĩa thực dân châu Âu.
347
00:32:49,800 --> 00:32:50,680
{\an8}TRÁI PHIẾU TỰ DO
348
00:32:50,680 --> 00:32:53,200
Sự khủng khiếp của thế kỷ 20.
349
00:33:12,680 --> 00:33:14,360
Qua suốt những sự kiện này,
350
00:33:16,720 --> 00:33:18,000
ông ấy đã ở đó...
351
00:33:23,240 --> 00:33:26,120
hoặc bà ấy, phẳng như bánh kếp,
352
00:33:30,640 --> 00:33:32,480
bên dưới một đống đá lớn.
353
00:33:34,520 --> 00:33:38,200
Và chúng tôi xuất hiện,
vượt qua mọi trở ngại, và tìm ra nó.
354
00:33:50,760 --> 00:33:54,600
Đó chắc chắn là một phát hiện thế hệ.
Hoàn toàn không thể ngờ tới.
355
00:34:00,640 --> 00:34:02,760
Hộp sọ bị nghiền nát nghiêm trọng.
356
00:34:02,760 --> 00:34:05,920
Nên thực chất, toàn bộ hộp sọ
đã bị đè bằng phẳng
357
00:34:05,920 --> 00:34:08,200
và có lẽ chỉ dày khoảng hai, ba cm.
358
00:34:12,960 --> 00:34:14,320
Nhiều mảnh rời rạc.
359
00:34:15,920 --> 00:34:17,160
Và rất dễ vỡ.
360
00:34:21,400 --> 00:34:27,080
Thậm chí một cái phẩy của chổi cũng có thể
khiến mọi thứ vỡ vụn và gần như biến mất.
361
00:34:27,080 --> 00:34:29,520
Nên tôi phải làm thật cẩn thận.
362
00:34:29,520 --> 00:34:30,960
Mẩu đó là gì?
363
00:34:30,960 --> 00:34:33,280
Đó là mặt trước của hàm dưới,
364
00:34:34,640 --> 00:34:37,920
và hầu hết các răng dưới,
nhưng không phải tất cả.
365
00:34:37,920 --> 00:34:41,200
Chúng tôi lấy từng phần nhỏ của nó
với toàn bộ đất cát
366
00:34:41,200 --> 00:34:42,760
để giữ nó liền một khối.
367
00:34:45,280 --> 00:34:48,240
Rất là khó nhọc,
và đó là vì lý do chính đáng.
368
00:34:48,240 --> 00:34:49,680
Chỉ có thể làm một lần.
369
00:34:50,440 --> 00:34:53,240
Bản chất khảo cổ học là phá hủy.
370
00:34:53,880 --> 00:34:55,440
Một khi đã khai quật nó
371
00:34:56,240 --> 00:34:57,560
là không thể làm lại.
372
00:35:02,920 --> 00:35:06,480
Rồi những gói nhỏ đó được mang về Anh
373
00:35:07,240 --> 00:35:09,400
để chúng tôi có thể ghép chúng lại.
374
00:35:19,560 --> 00:35:24,400
ĐẠI HỌC CAMBRIDGE, ANH QUỐC
375
00:35:26,760 --> 00:35:31,520
Đội chúng tôi nhỏ, nhưng rất tuyệt vời.
Họ đến từ khắp nơi trên thế giới.
376
00:35:35,120 --> 00:35:37,520
Sau khi làm sạch và củng cố xương,
377
00:35:37,520 --> 00:35:39,280
tôi có các mảnh nhỏ,
378
00:35:39,280 --> 00:35:43,800
và tôi có thể bắt đầu phục chế,
đó là một trò ghép hình lớn.
379
00:35:43,800 --> 00:35:46,040
{\an8}TIẾN SĨ LUCÍA LÓPEZ-POLÍN
380
00:35:46,040 --> 00:35:48,560
{\an8}CHUYÊN VIÊN BẢO QUẢN
DỰ ÁN HANG SHANIDAR
381
00:35:48,560 --> 00:35:51,760
Mảnh đầu tiên là phần dễ dàng.
382
00:35:54,080 --> 00:35:56,240
Và sau đó nó trở nên phức tạp hơn.
383
00:36:01,240 --> 00:36:02,920
Bạn cần phải thật kiên nhẫn,
384
00:36:05,800 --> 00:36:09,760
vì trong tay đang cầm
một mẫu vật độc nhất.
385
00:36:12,240 --> 00:36:14,360
Trách nhiệm thật sự rất lớn.
386
00:36:16,200 --> 00:36:18,200
Nếu hộp sọ có thể được ghép lại,
387
00:36:18,960 --> 00:36:22,960
thì nhóm nghiên cứu hy vọng
sẽ tái tạo lại khuôn mặt của Shanidar Z.
388
00:36:25,480 --> 00:36:29,440
Và một phần khác của hộp sọ
chứa nhiều manh mối hơn.
389
00:36:31,800 --> 00:36:34,040
Hôm nay tôi thu thập vôi răng
390
00:36:34,040 --> 00:36:37,640
hình thành trên răng
của cá thể Shanidar Z.
391
00:36:46,360 --> 00:36:50,000
Vôi răng là một lớp vảy bám trên răng.
392
00:36:50,000 --> 00:36:52,960
{\an8}Nha sĩ loại bỏ nó mỗi năm một lần.
393
00:36:52,960 --> 00:36:55,280
TIẾN SĨ AMANDA HENRY
PHÓ GIÁO SƯ ĐẠI HỌC LEIDEN
394
00:36:55,280 --> 00:36:57,760
Nó hình thành tự nhiên trong miệng,
395
00:36:57,760 --> 00:37:02,000
và khi hình thành,
nó bao bọc mọi thứ trong miệng bạn.
396
00:37:03,240 --> 00:37:06,880
Nên ta có thể thu được
nhiều thông tin từ vật chất này.
397
00:37:31,560 --> 00:37:34,560
Có một câu chuyện bất tận
398
00:37:34,560 --> 00:37:38,880
rằng người Neanderthal
là những thợ săn cấp cao,
399
00:37:38,880 --> 00:37:41,840
họ ăn thịt, thịt, với món phụ là thịt.
400
00:37:48,440 --> 00:37:54,200
Chỉ trong vòng 10 đến 20 năm qua,
chúng ta mới nhận ra
401
00:37:54,200 --> 00:37:57,960
rằng người Neanderthal cũng ăn thực vật.
402
00:38:10,480 --> 00:38:13,320
Biết cách biến thứ có độc khi còn thô
403
00:38:13,320 --> 00:38:16,640
thành thứ bổ dưỡng và ăn được,
404
00:38:17,600 --> 00:38:20,520
đó là điều bạn phải học suốt cả quãng đời.
405
00:38:24,600 --> 00:38:30,800
Và nếu chúng ta lấy
những người kiếm ăn hiện đại làm ví dụ,
406
00:38:30,800 --> 00:38:33,480
thì những người chuyên thu thập kiến thức
407
00:38:33,480 --> 00:38:34,840
chắc hẳn là phụ nữ.
408
00:38:42,520 --> 00:38:47,200
Bằng cách tái tạo những loại thực vật
mà người Neanderthal đã ăn,
409
00:38:51,760 --> 00:38:57,360
chúng ta có thể hiểu được vai trò
của người phụ nữ trong xã hội của họ.
410
00:39:03,560 --> 00:39:06,600
Ta sẽ không bao giờ biết
toàn bộ câu chuyện của họ, tên của họ,
411
00:39:07,120 --> 00:39:08,600
hy vọng và ước mơ của họ.
412
00:39:11,920 --> 00:39:15,080
Nhưng thật thú vị
khi được tham gia vào một dự án
413
00:39:15,080 --> 00:39:20,000
mà bạn sẽ làm rõ dù chỉ là một mảnh nhỏ
trong cuộc sống của họ.
414
00:39:28,520 --> 00:39:31,120
Và bạn tự hỏi, "Người này là ai?
415
00:39:31,120 --> 00:39:34,040
Họ như thế nào?
Câu chuyện cuộc đời họ là gì?
416
00:39:34,040 --> 00:39:36,000
Sao họ lại ở đây?"
417
00:39:40,160 --> 00:39:42,840
Tôi thấy rất khó để biến
418
00:39:42,840 --> 00:39:46,960
từ một cái đầu lâu trông như thế nào
sang người đó trông như thế nào.
419
00:39:49,320 --> 00:39:53,520
Đó là lúc cần đến những kỹ năng vượt trội
của anh em nhà Kennis.
420
00:39:56,640 --> 00:39:59,520
ARNHEM - HÀ LAN
421
00:40:04,800 --> 00:40:07,960
Đây là hộp sọ, à không,
dữ liệu Emma gửi cho chúng ta.
422
00:40:07,960 --> 00:40:11,880
Ta có hộp sọ gần như hoàn chỉnh,
một hộp sọ đẹp, và nó được in ra.
423
00:40:11,880 --> 00:40:14,080
- Giờ ta có thể thấy ông ấy.
- Chà.
424
00:40:14,080 --> 00:40:15,400
{\an8}Chúng tôi là anh em Kennis.
425
00:40:15,400 --> 00:40:16,760
{\an8}NGHỆ SĨ PHỤC CHẾ CỔ SINH VẬT
426
00:40:16,760 --> 00:40:20,960
{\an8}Anh em Kennis là cặp sinh đôi
bị mê hoặc bởi sự tiến hóa của con người.
427
00:40:20,960 --> 00:40:24,600
Xem nào, nhìn cái mũi này.
Rất giống mũi người Neanderthal,
428
00:40:24,600 --> 00:40:28,480
nhưng chúng ta thấy là
phía bên kia của cái mũi rất hẹp.
429
00:40:28,480 --> 00:40:31,280
Chúng tôi tái tạo
loài người cổ đã tuyệt chủng.
430
00:40:31,280 --> 00:40:37,400
Chúng tôi cố cho mọi người thấy
tổ tiên ban đầu trông thế nào ở đời thực.
431
00:40:37,400 --> 00:40:40,480
- Mắt to, mặt cao, mũi nhỏ.
- Mắt to, phải.
432
00:40:40,480 --> 00:40:46,160
Trông như... mắt kính,
những mắt kinh to, khổng lồ như...
433
00:40:46,160 --> 00:40:49,080
Nếu để bộ xương hàm phía dưới,
trông giống như...
434
00:40:50,160 --> 00:40:52,000
Chúng tôi học rất kém ở trường.
435
00:40:52,000 --> 00:40:53,640
Không đọc nhiều sách.
436
00:40:53,640 --> 00:40:57,360
Chúng tôi đến thư viện, và thấy
vài bức ảnh đẹp về người Neanderthal.
437
00:40:59,240 --> 00:41:01,840
Ta thấy ngay hàm răng
đã hư mòn, quá tuyệt!
438
00:41:01,840 --> 00:41:03,880
- Xuất chúng.
- Người Neanderthal điển hình.
439
00:41:03,880 --> 00:41:07,520
- Họ dùng răng như một chiếc êtô. Ừ.
- Êtô. Như một công cụ.
440
00:41:07,520 --> 00:41:09,040
Chúng tôi thấy hấp dẫn.
441
00:41:09,040 --> 00:41:13,560
Làm sao một khuôn mặt, mặt vượn,
lại có thể trở thành khuôn mặt người.
442
00:41:21,120 --> 00:41:21,960
Với chúng tôi,
443
00:41:21,960 --> 00:41:26,080
điều hấp dẫn về người Neanderthal là
họ có một cái mũi to, khổng lồ,
444
00:41:27,240 --> 00:41:28,760
một khuôn mặt sưng húp.
445
00:41:29,400 --> 00:41:34,000
Trong quá trình tiến hóa của con người,
chưa từng có khuôn mặt to và kỳ lạ thế.
446
00:41:34,880 --> 00:41:36,560
Thật tuyệt khi được thấy.
447
00:41:45,920 --> 00:41:50,120
Chủ yếu là chúng tôi có các hộp sọ.
Hầu hết các hộp sọ đều bị méo mó.
448
00:41:51,600 --> 00:41:53,400
Chúng tôi sẽ sửa lại chúng.
449
00:41:53,400 --> 00:41:57,160
Chúng tôi sẽ làm chúng hoàn chỉnh
bằng các phương pháp pháp y.
450
00:42:04,040 --> 00:42:07,920
Khi hộp sọ hoàn chỉnh,
chúng tôi sẽ gắn vào các lớp mô,
451
00:42:09,120 --> 00:42:11,080
các cơ bắp trên đó và da thịt.
452
00:42:14,000 --> 00:42:16,840
Chúng tôi lấp đầy nó bằng một lớp da.
453
00:42:20,080 --> 00:42:22,120
{\an8}Tôi muốn làm họ trông giống người,
454
00:42:22,120 --> 00:42:25,640
{\an8}không quá tàn bạo, giống người,
mà cũng không quá sáo rỗng.
455
00:42:42,840 --> 00:42:44,040
Ừ, anh có thể đến.
456
00:42:46,800 --> 00:42:49,240
Tôi mong có nhiều người
nhìn khuôn mặt này
457
00:42:49,240 --> 00:42:52,000
và có thể xem nó kỳ lạ thế nào.
458
00:42:53,520 --> 00:42:56,240
Họ có những đặc điểm kỳ lạ.
459
00:42:57,640 --> 00:43:01,080
Và điều đó thật ấn tượng
vì kích thước não cũng như ta.
460
00:43:01,080 --> 00:43:04,360
Họ cũng là con người như ta,
nhưng vẫn có sự khác biệt,
461
00:43:04,360 --> 00:43:06,840
và điều đó thật thú vị, sao họ lại khác?
462
00:43:09,200 --> 00:43:12,000
Đó là một kiểu tiến hóa
song song với chúng ta.
463
00:43:13,520 --> 00:43:15,520
- Được rồi.
- Ừ, được rồi. Được.
464
00:43:15,520 --> 00:43:18,880
Và vì sao một loài biến mất,
một loài vẫn sống sót?
465
00:43:18,880 --> 00:43:22,000
Thật thú vị.
Đó là phiên bản khác của chúng ta.
466
00:43:29,360 --> 00:43:32,360
Về lịch sử, những "phiên bản khác" này
467
00:43:32,360 --> 00:43:36,040
được cho là không thông minh
như loài của chúng ta.
468
00:43:41,920 --> 00:43:48,680
Chỉ người Homo Sapiens mới có
khả năng tưởng tượng, sáng tạo, phát minh.
469
00:44:00,840 --> 00:44:03,000
Nhưng định kiến này đã bị phá vỡ
470
00:44:03,000 --> 00:44:09,360
bởi những gì được tìm thấy bên trong
một hang động bí mật và phi thường ở Pháp.
471
00:44:11,080 --> 00:44:14,960
BRUNIQUEL - PHÁP
472
00:44:22,600 --> 00:44:26,840
Đầu tiên, chúng tôi đi vào
một nơi rất hẹp.
473
00:44:29,680 --> 00:44:33,200
Bạn phải thật cẩn thận khi vào trong.
474
00:44:33,200 --> 00:44:35,560
Đẩy túi ở phía trước mặt.
475
00:44:56,440 --> 00:44:58,400
Ở đó bạn bước vào thế giới khác.
476
00:45:14,520 --> 00:45:17,800
Thật không tự nhiên khi đi vào trong hang.
477
00:45:23,480 --> 00:45:26,880
Đây là những nơi mà mọi người sợ hãi.
478
00:45:35,360 --> 00:45:37,600
Và đặc biệt là vào tận đáy hang.
479
00:45:50,880 --> 00:45:54,120
{\an8}Hang động này ở đó đã rất lâu rồi.
480
00:45:55,320 --> 00:45:57,280
Có lẽ là cả triệu năm.
481
00:45:58,160 --> 00:46:01,520
Đó cũng là điều mà bạn cảm thấy
khi bước vào đó.
482
00:46:02,120 --> 00:46:06,240
Một kiểu môi trường
đã có lịch sử rất lâu đời.
483
00:46:10,480 --> 00:46:14,880
Khi đi xa hơn một chút,
bạn sẽ thấy những hồ nước yên tĩnh.
484
00:46:20,160 --> 00:46:22,360
Hang động được tạo hình bởi nước
485
00:46:23,160 --> 00:46:28,480
chảy thấm vào và tạo thành
những măng đá, nhũ đá rất đẹp.
486
00:46:34,120 --> 00:46:36,240
Điều thực sự thú vị...
487
00:46:37,680 --> 00:46:40,560
bạn thấy rằng ở đây có một kiểu mô hình.
488
00:46:41,840 --> 00:46:43,920
Đây là những vòng tròn được tạo ra.
489
00:46:55,040 --> 00:46:58,200
Đây không phải thứ
có trong hang động tự nhiên.
490
00:47:06,960 --> 00:47:08,320
Nó có cấu trúc.
491
00:47:08,320 --> 00:47:09,840
GIÁO SƯ JACQUES JAUBERT
492
00:47:09,840 --> 00:47:11,720
NHÀ KHẢO CỔ - ĐẠI HỌC BORDEAUX
493
00:47:11,720 --> 00:47:15,920
{\an8}Chúng tôi hiểu rằng
đã có những thủ thuật kiến trúc.
494
00:47:24,200 --> 00:47:28,640
Các yếu tố nhỏ để kết nối các măng đá lớn.
495
00:47:32,040 --> 00:47:35,840
Tất cả những thứ này hoàn toàn
có cấu trúc và được suy tính.
496
00:47:46,480 --> 00:47:52,040
Với một nhà khảo cổ học, nó khá độc đáo.
Chẳng có gì khác tương đương với nó.
497
00:48:02,000 --> 00:48:04,720
Trong cấu trúc hình tròn lớn nhất ở đó,
498
00:48:04,720 --> 00:48:09,160
chúng tôi thấy một lò lửa rất đẹp
được tạo bởi măng đá.
499
00:48:12,200 --> 00:48:15,600
Ở đây có sự biến đổi nhiệt,
nhưng không phải là duy nhất.
500
00:48:15,600 --> 00:48:17,680
Có khá nhiều...
501
00:48:17,680 --> 00:48:20,280
- Ta đồng ý, đó là lò lửa.
- Là lò lửa.
502
00:48:20,280 --> 00:48:21,480
Đó là lò lửa.
503
00:48:24,760 --> 00:48:30,760
Tại một thời điểm nào đó,
vài nơi trong chỗ này đã được đốt lửa.
504
00:48:33,280 --> 00:48:34,240
Số 38,
505
00:48:34,240 --> 00:48:37,720
nằm ở ngay giữa chỗ này đây.
506
00:48:37,720 --> 00:48:40,560
Giống như những gì
chúng ta làm khi cắm trại,
507
00:48:40,560 --> 00:48:46,000
ta sẽ lấy gỗ và làm lò lửa
như một hình nón,
508
00:48:46,000 --> 00:48:47,920
như kiểu có chóp nhọn.
509
00:48:47,920 --> 00:48:51,280
Thật là thú vị
vì ta có thể thấy dấu vết của bồ hóng,
510
00:48:51,280 --> 00:48:53,440
sự biến đổi nhiệt độ.
511
00:48:53,440 --> 00:48:57,000
Có bồ hóng đen, đỏ, tím.
512
00:49:03,560 --> 00:49:07,760
Rõ ràng, trong tất cả
các quần thể truyền thống hay tiền sử,
513
00:49:07,760 --> 00:49:10,200
ta biết lửa có giá trị biểu tượng.
514
00:49:32,560 --> 00:49:38,360
Chúng tôi tìm thấy trên mặt đất
những mảnh gỗ nhỏ đã cháy.
515
00:49:41,040 --> 00:49:44,760
Nên có lẽ họ đã dùng đuốc để đi vào hang.
516
00:49:50,400 --> 00:49:53,400
Nếu bạn ở giữa hang động
mà không có ánh sáng
517
00:49:53,400 --> 00:49:54,840
thì thực sự nguy hiểm.
518
00:49:56,520 --> 00:49:58,840
Nên bạn cần giao tiếp thật tốt.
519
00:50:10,920 --> 00:50:13,840
Bạn cần làm chủ ngọn lửa,
520
00:50:18,480 --> 00:50:19,520
ánh sáng.
521
00:50:26,960 --> 00:50:30,760
Ý tưởng đầu tiên là
xác định niên đại của các cấu trúc này.
522
00:50:43,280 --> 00:50:46,080
Đây là các lõi của hang Bruniquel,
523
00:50:46,080 --> 00:50:51,200
và các lõi này cho ta biết
tuổi của các cấu trúc ấy.
524
00:50:54,680 --> 00:50:57,160
Bằng cách nghiên cứu sáu lõi khác nhau,
525
00:50:57,160 --> 00:51:02,600
chúng tôi có thể kết luận
độ tuổi rất chính xác là 176.500 năm,
526
00:51:03,200 --> 00:51:06,640
và điều này thật sự đáng kinh ngạc.
527
00:51:12,000 --> 00:51:16,360
Một trăm bảy mươi lăm nghìn năm trước
ở châu Âu, chỉ có người Neanderthal.
528
00:51:18,240 --> 00:51:22,520
Bruniquel là công trình lâu đời nhất
thế giới mà bạn có thể thấy.
529
00:51:31,520 --> 00:51:34,360
Thật xúc động
khi nhìn thấy những cấu trúc này,
530
00:51:34,360 --> 00:51:38,040
và đặc biệt là khi
bạn biết rằng chúng rất cổ.
531
00:51:51,280 --> 00:51:56,600
Câu hỏi lặp đi lặp lại là,
"Những cấu trúc này để làm gì?"
532
00:52:20,400 --> 00:52:23,720
Cái vòng tròn có vẻ là thế giới.
533
00:52:23,720 --> 00:52:28,000
Vì vậy, bạn ở bên trong và bên ngoài
thế giới, kiểu khái niệm như vậy.
534
00:52:30,640 --> 00:52:35,200
Với người Mỹ bản địa,
nơi có những vòng tròn này,
535
00:52:35,200 --> 00:52:38,960
con người có liên hệ
với những linh hồn cao hơn.
536
00:52:49,680 --> 00:52:51,920
Đó có phải là khởi đầu của tôn giáo?
537
00:53:01,440 --> 00:53:05,720
Đây là một câu hỏi quan trọng,
nhưng thật sự rất khó trả lời.
538
00:53:20,400 --> 00:53:25,440
Vậy là càng lúc ta càng thấy
ở người Neanderthal
539
00:53:27,320 --> 00:53:30,200
một nhân loại lâu đời hơn,
540
00:53:32,600 --> 00:53:38,000
càng lúc càng có nhiều điểm chung
với loài người hiện đại.
541
00:53:52,400 --> 00:53:54,240
Và do đó, với Bruniquel,
542
00:53:55,720 --> 00:54:02,640
chúng ta đã làm tăng mối quan hệ này
với một tổ tiên rất lâu đời.
543
00:54:12,000 --> 00:54:15,920
Những vòng tròn bí ẩn ở Bruniquel
là một phần tuyệt vời
544
00:54:15,920 --> 00:54:19,920
về việc tái thẩm định
văn hóa Neanderthal đang tiếp diễn...
545
00:54:25,800 --> 00:54:28,120
điều đã bắt đầu ở Shanidar,
546
00:54:28,760 --> 00:54:31,480
và tiếp tục cho đến ngày nay.
547
00:54:44,920 --> 00:54:48,240
Năm nay, chúng tôi đã tìm thấy
một vài mảnh biệt lập
548
00:54:48,240 --> 00:54:51,160
của thứ mà chúng tôi nghĩ
có thể là một bộ xương.
549
00:54:53,200 --> 00:54:55,240
Có thể đã tìm được thêm người nữa.
550
00:54:57,320 --> 00:54:59,840
Có xương vai trái.
551
00:55:00,840 --> 00:55:03,720
Còn có một bàn tay phải khá hoàn chỉnh.
552
00:55:07,720 --> 00:55:10,280
Thật ra chúng tôi tìm được bốn ngón tay,
553
00:55:10,280 --> 00:55:13,080
ít nhiều là ở vị trí
chúng nằm trên cơ thể.
554
00:55:13,080 --> 00:55:15,000
Chúng tôi gọi là khớp nối.
555
00:55:15,600 --> 00:55:19,040
Hài cốt mới nằm giữa một đám thi thể
556
00:55:19,040 --> 00:55:23,880
bao gồm cả Shanidar 4 và Shanidar Z.
557
00:55:26,520 --> 00:55:27,720
Quả là thú vị
558
00:55:27,720 --> 00:55:31,720
vì đó là bằng chứng
về việc người Neanderthal
559
00:55:31,720 --> 00:55:35,400
đặt người chết vào nơi đặc biệt này.
560
00:55:39,240 --> 00:55:43,640
Có lẽ họ sẽ quay lại chỗ đó
vào nhiều dịp khác nhau,
561
00:55:43,640 --> 00:55:47,400
có thể là cách nhau hàng thập kỷ
hoặc hàng ngàn năm?
562
00:55:48,880 --> 00:55:50,360
Nên bạn bắt đầu hỏi,
563
00:55:50,360 --> 00:55:56,400
"Đó chỉ là sự trùng hợp,
hay có thể là một điều gì đó có chủ ý?"
564
00:55:57,760 --> 00:56:01,240
Nếu vậy thì tại sao?
Và điều gì khiến họ trở lại đó?
565
00:56:10,080 --> 00:56:15,800
Khi Shanidar Z được chôn cất,
có một tảng đá đằng sau hộp sọ.
566
00:56:18,400 --> 00:56:22,280
Và điều đó thật thú vị
vì nó có vẻ không phù hợp.
567
00:56:24,880 --> 00:56:27,960
Và một ý tưởng chúng tôi đã nghĩ đến là
568
00:56:27,960 --> 00:56:30,920
liệu đây có thể là thứ được cố ý đặt vào?
569
00:56:37,880 --> 00:56:39,800
Một điều thú vị khác là
570
00:56:39,800 --> 00:56:43,200
ở phía bên kia của cơ thể
có một phiến đá to thẳng đứng.
571
00:56:52,680 --> 00:56:56,080
Rõ ràng, nếu có những
phiến đá thẳng nhô lên từ mặt đất,
572
00:56:56,080 --> 00:56:59,640
có khả năng nó đóng vai trò
là một loại dấu hiệu nào đó.
573
00:57:04,480 --> 00:57:07,480
Có vẻ như một số người đã được chôn ở đây,
574
00:57:07,480 --> 00:57:09,920
và họ quay lại vì lý do đó,
575
00:57:11,000 --> 00:57:14,320
và địa điểm này được đánh dấu
bởi phiến đá rất đặc biệt,
576
00:57:14,320 --> 00:57:16,480
ở trong một cái hang rất đặc biệt.
577
00:57:24,840 --> 00:57:27,600
Càng lúc càng có vẻ như Ralph Solecki
578
00:57:27,600 --> 00:57:32,640
lần đầu phát hiện ra rằng hang Shanidar
là một nơi đặc biệt với người Neanderthal.
579
00:57:38,920 --> 00:57:41,280
Họ sắp đặt các thi thể.
580
00:57:41,280 --> 00:57:42,720
Họ ở một thế giới
581
00:57:42,720 --> 00:57:46,520
nơi họ thường xuyên quay lại
và sống ở đây.
582
00:57:50,520 --> 00:57:55,560
Đám hài cốt có lẽ là bằng chứng
về một nghĩa trang của người Neanderthal,
583
00:57:56,440 --> 00:57:59,560
một khám phá có ý nghĩa sâu sắc.
584
00:58:02,080 --> 00:58:05,000
Cách người ta đối xử với người chết
585
00:58:05,000 --> 00:58:11,120
có thể cho ta hiểu biết thực sự quan trọng
về suy nghĩ, trí tưởng tượng, cảm xúc.
586
00:58:13,760 --> 00:58:17,880
Nó có lẽ cũng phản ánh
cách chúng ta nghĩ về cái chết,
587
00:58:18,880 --> 00:58:22,920
và liệu chúng ta có tin rằng
có thể tồn tại kiếp sau hay không.
588
00:58:26,200 --> 00:58:29,520
Đó là một phần của cảm nhận
đang dần hình thành
589
00:58:29,520 --> 00:58:32,480
về sự phức tạp của văn hóa Neanderthal.
590
00:58:34,120 --> 00:58:35,240
Nhưng họ không còn.
591
00:58:40,920 --> 00:58:45,440
Các nấm mộ chỉ là dấu vết mới nhất
về tập tính của người Neanderthal
592
00:58:45,440 --> 00:58:48,760
được bảo tồn bên trong
hang động đặc biệt này.
593
00:58:54,520 --> 00:58:59,080
Nhưng có lẽ bí ẩn lớn nhất vẫn còn đó.
594
00:59:04,480 --> 00:59:09,520
Tại sao một hình thái loài người,
từng phát triển trong 300.000 năm,
595
00:59:10,080 --> 00:59:11,080
lại biến mất
596
00:59:12,400 --> 00:59:14,120
bốn mươi nghìn năm trước?
597
00:59:20,840 --> 00:59:23,480
Có lẽ nơi tốt nhất để tìm kiếm câu trả lời
598
00:59:23,480 --> 00:59:26,720
nằm ở bờ biển Địa Trung Hải,
599
00:59:26,720 --> 00:59:30,520
một trong những thành trì cuối cùng
của người Neanderthal.
600
00:59:38,320 --> 00:59:40,840
Chúng tôi đang ngồi trên bờ vực.
601
00:59:42,720 --> 00:59:45,400
{\an8}Rất gần nơi mà bạn tôi gọi là
thành phố Neanderthal...
602
00:59:47,720 --> 00:59:51,000
bởi vì nó là một dãy hang động ven sông,
603
00:59:51,000 --> 00:59:52,920
ở phía đông của núi Gibraltar.
604
00:59:58,120 --> 01:00:01,200
Quần thể hang động Gorham
là một chuỗi các hang động,
605
01:00:01,840 --> 01:00:04,600
và chúng là những bằng chứng rất rõ ràng
606
01:00:04,600 --> 01:00:08,640
về sự hiện diện và cư ngụ
của người Neanderthal trong thời gian dài.
607
01:00:18,640 --> 01:00:23,160
Chúng tôi có bằng chứng
về thời điểm ít nhất là 125.000 năm trước.
608
01:00:28,760 --> 01:00:30,840
Nhóm nghiên cứu tìm được bằng chứng
609
01:00:30,840 --> 01:00:36,680
cho thấy người Neanderthal đã sử dụng
các hang động này cách đây 40.000 năm.
610
01:00:43,240 --> 01:00:46,200
Trong hơn 100.000 năm cuối cùng của họ,
611
01:00:46,200 --> 01:00:49,440
thế giới của người Neanderthal
liên tục thay đổi.
612
01:01:07,120 --> 01:01:09,200
Biến đổi khí hậu thật ác nghiệt.
613
01:01:09,200 --> 01:01:11,400
Những kỷ băng hà trước đó là vậy,
614
01:01:11,400 --> 01:01:15,120
nhưng lần gần nhất, người ta cho
là lần có ảnh hưởng nghiêm trọng nhất.
615
01:01:15,120 --> 01:01:17,760
Mảng băng Scandinavia
lan rộng về phía nam.
616
01:01:18,880 --> 01:01:22,120
Pháp và Trung Âu chẳng hơn gì
lãnh nguyên - thảo nguyên.
617
01:01:23,360 --> 01:01:25,320
Một thế giới rất khắc nghiệt.
618
01:01:28,600 --> 01:01:30,840
Lãnh nguyên không xuống tận phía nam,
619
01:01:31,680 --> 01:01:33,880
nhưng vẫn có những thay đổi rõ ràng.
620
01:01:34,400 --> 01:01:36,280
Khi trời trở nên rất lạnh,
621
01:01:36,280 --> 01:01:40,200
vô số nước bị kẹt dưới dạng băng
trong các mảng băng, sông băng,
622
01:01:40,200 --> 01:01:41,440
và mực nước biển giảm.
623
01:01:45,280 --> 01:01:47,680
Khi mực nước biển thấp hơn hiện tại,
624
01:01:47,680 --> 01:01:50,160
nó sẽ làm lộ ra vùng đồng bằng rộng lớn
625
01:01:50,160 --> 01:01:53,200
nơi ở của tất cả những loài ăn cỏ này,
626
01:01:53,200 --> 01:01:55,080
nơi ở của những loài chim,
627
01:01:55,080 --> 01:01:58,240
nơi có những hồ nước ngọt nông.
628
01:02:01,600 --> 01:02:05,400
Họ sẽ biết chính xác
loài nào có thể ăn được,
629
01:02:05,400 --> 01:02:09,240
tìm chúng ở đâu,
và cách sử dụng chúng tốt nhất.
630
01:02:11,520 --> 01:02:13,280
Đây chỉ là một mẫu rất nhỏ
631
01:02:13,280 --> 01:02:16,720
trong toàn bộ xương và tàn tích
tìm được trong hang.
632
01:02:16,720 --> 01:02:21,800
Chúng tôi có hàng chục nghìn cổ vật
được tìm thấy trong 30 năm qua.
633
01:02:24,240 --> 01:02:28,800
Họ ăn thịt loài vật ngoài dự trù
và không gần gũi người Neanderthal.
634
01:02:28,800 --> 01:02:31,960
GIÁO SƯ GERALDINE FINLAYSON
CEO BẢO TÀNG QUỐC GIA GIBRALTAR
635
01:02:31,960 --> 01:02:35,880
Chúng tôi có bằng chứng cho thấy
họ đi xuống bờ biển đầy đá
636
01:02:35,880 --> 01:02:37,280
và nhặt con sao sao.
637
01:02:37,280 --> 01:02:39,640
Thực tế, tôi có một con sao sao ở đây,
638
01:02:39,640 --> 01:02:44,120
trên nó vẫn còn dính một dụng cụ đá lửa.
639
01:02:44,120 --> 01:02:46,920
Người Neanderthal đã để nó lại.
640
01:02:49,440 --> 01:02:52,040
Rồi chúng tôi tìm được
cái xương đặc biệt này
641
01:02:52,040 --> 01:02:54,040
của một con cá heo thông thường,
642
01:02:55,280 --> 01:02:57,000
và nó có những vết cắt.
643
01:02:58,840 --> 01:03:03,280
Có thể con cá heo đã chết ở trên bờ,
nhưng họ đã róc thịt nó.
644
01:03:03,920 --> 01:03:05,840
Họ lấy thịt của nó để ăn.
645
01:03:10,720 --> 01:03:15,160
Người Neanderthal phát triển mạnh
ở châu Âu lâu dài hơn chúng ta.
646
01:03:15,160 --> 01:03:16,240
Chắc chắn là thế.
647
01:03:24,440 --> 01:03:26,800
Với tôi, điều đó cho thấy họ thông minh,
648
01:03:26,800 --> 01:03:29,080
và họ hiểu môi trường sống của mình.
649
01:03:34,320 --> 01:03:36,920
Như vậy, họ đã cực kỳ thành công.
650
01:03:42,960 --> 01:03:46,720
Người Neanderthal là con người.
Họ rất kiên cường.
651
01:03:46,720 --> 01:03:48,520
Họ rất giống chúng ta.
652
01:03:49,160 --> 01:03:51,720
Nhưng rồi một ngày, tất cả đã kết thúc.
653
01:03:55,120 --> 01:03:58,040
Điều đó càng làm
sự biến mất của họ bí ẩn hơn.
654
01:03:58,880 --> 01:04:04,360
Sau tất cả, nếu người Neanderthal
ở Gibraltar đã kiên cường lâu đến vậy,
655
01:04:05,200 --> 01:04:06,800
thì chuyện gì đã xảy ra?
656
01:04:07,680 --> 01:04:11,960
Người ta liên tưởng Kỷ Băng hà
với cái lạnh, dĩ nhiên là như vậy,
657
01:04:11,960 --> 01:04:13,880
nhưng nó cũng khô cạn hơn.
658
01:04:15,520 --> 01:04:18,880
Sự thay đổi ảnh hưởng đến
người Neanderthal ở Gibraltar,
659
01:04:18,880 --> 01:04:24,720
theo tôi là do
một trong những vụ cây cối biến mất.
660
01:04:30,120 --> 01:04:32,200
Bạn có cây, và tại sao chúng quan trọng?
661
01:04:32,200 --> 01:04:36,280
Vì chúng giúp bạn phục kích
để săn con mồi lớn.
662
01:04:41,320 --> 01:04:44,280
Qua thời gian, toàn bộ vóc dáng của họ
663
01:04:44,280 --> 01:04:48,440
đã trở thành khổ người kiểu đô vật,
có thể nói vậy,
664
01:04:48,440 --> 01:04:51,680
có khả năng cầm giáo
nhảy bổ lên những con vật này,
665
01:04:51,680 --> 01:04:54,320
đâm giáo và giết những con vật đó.
666
01:04:58,840 --> 01:05:02,080
Đột nhiên, thế giới đó
trở thành khung cảnh thoáng đãng.
667
01:05:02,080 --> 01:05:05,600
Chưa đầy 2 km là chúng biết bạn đến.
Bạn không thể tới gần.
668
01:05:10,240 --> 01:05:11,720
Khi sự thay đổi đến,
669
01:05:11,720 --> 01:05:15,240
nó nhanh đến mức
hệ sinh học của họ không thể thay đổi kịp.
670
01:05:29,680 --> 01:05:31,320
Và đó là điều khiến họ bị ảnh hưởng.
671
01:05:42,400 --> 01:05:45,840
Chúng ta nghĩ rằng
chúng ta là đỉnh cao của sự tiến hóa,
672
01:05:45,840 --> 01:05:48,160
ta luôn tự họa bản thân như thế.
673
01:05:48,160 --> 01:05:51,520
Dù liên quan đến người Neanderthal,
ta vẫn còn đây, họ thì không,
674
01:05:51,520 --> 01:05:53,520
vì chúng ta giỏi hơn họ.
675
01:05:54,360 --> 01:06:00,840
Nhưng bạn có thể rất thích nghi,
có thể tồn tại rất tốt trên một hành tinh,
676
01:06:00,840 --> 01:06:03,520
có lẽ như những gì ta đang làm ngày nay.
677
01:06:04,360 --> 01:06:08,200
Tuy nhiên, câu chuyện nói rằng
có những cách khác để làm người,
678
01:06:08,200 --> 01:06:10,960
và những cách đó đôi khi có thể thất bại.
679
01:06:15,840 --> 01:06:18,440
Ta có thể nghĩ ta đang
tồn tại rất tốt trên hành tinh này,
680
01:06:18,440 --> 01:06:19,720
nhưng hãy cảnh giác.
681
01:06:26,800 --> 01:06:32,360
Khoảng 40.000 năm trước,
số người Neanderthal giảm nhanh chóng.
682
01:06:33,320 --> 01:06:38,560
Không chỉ ở Gibraltar,
mà là trên toàn thế giới.
683
01:06:42,600 --> 01:06:45,800
Biến đổi khí hậu
là một yếu tố khiến họ suy tàn.
684
01:06:48,640 --> 01:06:54,520
Nhưng sự cạnh tranh ngày càng tăng
từ các loài khác cũng vậy.
685
01:06:59,480 --> 01:07:05,360
Cho đến ngày nay, tất cả chúng ta
đều mang một ít ADN của người Neanderthal.
686
01:07:09,360 --> 01:07:12,760
Di sản của tổ tiên thất lạc lâu đời.
687
01:07:16,920 --> 01:07:21,280
Trong ít nhất 100.000 năm,
làn sóng người Homo Sapiens
688
01:07:21,280 --> 01:07:25,760
đã lan từ châu Phi vào châu Âu và châu Á,
689
01:07:29,440 --> 01:07:32,880
chạm trán với người Neanderthal
khi họ di chuyển.
690
01:08:03,320 --> 01:08:06,640
Vài cuộc chạm trán này có thể là bạo lực.
691
01:08:44,680 --> 01:08:49,680
Nhưng một số có lẽ là yên bình hơn.
692
01:08:54,080 --> 01:08:59,160
Một nhóm người nhận ra
nhân tính của nhóm kia.
693
01:09:08,880 --> 01:09:13,200
Con đường của những cuộc hành trình
hoành tráng này đưa người Homo Sapiens
694
01:09:13,200 --> 01:09:14,520
đi qua Trung Đông.
695
01:09:17,480 --> 01:09:23,880
Gần nơi chôn cất tổ tiên
của người Neanderthal ở Shanidar.
696
01:09:38,560 --> 01:09:42,920
Gien của người Neanderthal
có trong nhiều người Homo Sapiens.
697
01:09:46,240 --> 01:09:51,160
Và tôi thực sự tin rằng
chúng ta có họ hàng.
698
01:09:51,160 --> 01:09:53,920
Chúng ta có cùng huyết thống.
699
01:09:53,920 --> 01:09:56,080
Chúng ta có cùng tổ tiên.
700
01:10:04,880 --> 01:10:07,840
Một trong những điều
tôi thấy thú vị về khảo cổ học
701
01:10:07,840 --> 01:10:10,440
là sự đa dạng về cách làm người.
702
01:10:12,680 --> 01:10:16,160
Việc nhìn vào bộ xương của con người
703
01:10:16,160 --> 01:10:20,080
có thể cho ta biết về cuộc sống
và trải nghiệm của họ về thế giới.
704
01:10:23,000 --> 01:10:24,480
Khi khai quật Shanidar Z,
705
01:10:24,480 --> 01:10:28,360
chúng tôi thấy vài đặc điểm
cho thấy họ là người lớn,
706
01:10:28,920 --> 01:10:32,160
nhưng chúng tôi không biết
họ mất khi bao nhiêu tuổi,
707
01:10:32,160 --> 01:10:34,440
không biết họ là nam hay nữ,
708
01:10:34,440 --> 01:10:37,600
và cũng không biết nhiều
về cuộc đời của họ.
709
01:10:40,760 --> 01:10:44,720
Rất nhiều những câu hỏi như vậy
mà chúng tôi đang tìm câu trả lời.
710
01:10:46,480 --> 01:10:51,200
Ở đây chúng tôi có xương quay bên trái.
Đây là một trong những xương cẳng tay.
711
01:10:52,560 --> 01:10:56,040
Chúng tôi có thể biết
đây là một cá thể tương đối nhỏ,
712
01:10:56,680 --> 01:11:02,400
cao khoảng một mét rưỡi,
hoặc 1,55 mét đến 1,60 mét.
713
01:11:03,440 --> 01:11:05,920
Về cơ bản chỉ khoảng mét rưỡi.
714
01:11:08,400 --> 01:11:12,640
Ở đây chúng tôi có một phần của
quai hàm dưới với vài cái răng.
715
01:11:12,640 --> 01:11:15,960
Một quan trọng cần lưu ý là
nhiều răng trong số này,
716
01:11:15,960 --> 01:11:19,760
đặc biệt là răng cửa, đều đã rất mòn.
717
01:11:20,840 --> 01:11:25,760
Đó là lớp men răng,
nó đã mòn hết rồi, tất cả các răng này.
718
01:11:27,120 --> 01:11:28,360
Chúng tôi biết chắc
719
01:11:28,360 --> 01:11:32,640
một người Neanderthal với hàm răng
mòn thế này phải là người lớn tuổi,
720
01:11:33,400 --> 01:11:36,480
có thể là khoảng 40 đến 50 tuổi.
721
01:11:42,360 --> 01:11:46,280
Có nhiều cách để ta biết
giới tính của người đó từ bộ xương.
722
01:11:47,720 --> 01:11:50,880
Chúng tôi sử dụng
một kỹ thuật gọi là proteomics,
723
01:11:50,880 --> 01:11:55,040
kỹ thuật này phân tích
một số protein trong men răng,
724
01:11:55,040 --> 01:11:56,520
vì chúng tôi biết rằng
725
01:11:56,520 --> 01:12:00,840
có một loại protein đặc biệt được tạo ra
trong khi lớp men hình thành,
726
01:12:01,520 --> 01:12:04,920
nó có một phiên bản khác được mã hóa
727
01:12:04,920 --> 01:12:08,440
bởi những gì trên nhiễm sắc thể X
so với nhiễm sắc thể Y.
728
01:12:11,320 --> 01:12:15,360
Điều đó cho thấy rất rõ ràng
đây là một phụ nữ.
729
01:12:21,760 --> 01:12:25,760
Chúng ta thường nghĩ
về người Neanderthal là đàn ông,
730
01:12:25,760 --> 01:12:30,560
hoặc ta có xu hướng tập trung vào
các khía cạnh tập tính của đàn ông.
731
01:12:32,880 --> 01:12:37,120
Đây là một cơ hội thú vị
để hiểu xã hội Neanderthal
732
01:12:37,120 --> 01:12:38,520
một cách trọn vẹn hơn.
733
01:12:45,120 --> 01:12:47,840
Tôi nghĩ việc tái tạo lại
734
01:12:47,840 --> 01:12:53,280
hình dung của người phụ nữ
Neanderthal này lúc còn sống
735
01:12:53,880 --> 01:12:55,280
sẽ vô cùng thú vị.
736
01:12:57,040 --> 01:13:00,520
- Chà, Tiến sĩ Pomeroy.
- Hãy cùng xem nào.
737
01:13:01,920 --> 01:13:03,920
Chúng tôi đã chuẩn bị một cái rồi.
738
01:13:04,880 --> 01:13:05,720
Nào.
739
01:13:13,440 --> 01:13:14,760
Mở cái này trước.
740
01:13:21,720 --> 01:13:23,120
- Ôi chà.
- Chà.
741
01:13:26,600 --> 01:13:28,120
- Chà.
- Chà.
742
01:13:28,800 --> 01:13:31,880
Thật tuyệt, ta nên xoay bà ấy lại
để ai cũng thấy.
743
01:13:33,040 --> 01:13:33,960
Chà.
744
01:13:36,440 --> 01:13:37,640
Bà ấy đang nhìn tôi.
745
01:13:37,640 --> 01:13:41,120
Phải. Có lẽ cô dành nhiều thời gian
với bà ấy nhất, nên...
746
01:13:42,120 --> 01:13:44,720
- Với cả, cô có nhớ cái mũi và...
- Có.
747
01:13:45,640 --> 01:13:47,160
- Thật tuyệt vời.
- Phải.
748
01:13:47,160 --> 01:13:49,560
Họ tái tạo biểu cảm của bà ấy hay thật,
749
01:13:49,560 --> 01:13:52,360
những cảm xúc được bao bọc trong đó.
750
01:13:52,360 --> 01:13:56,000
Tôi nghĩ đó là vẻ đẹp
của những kiểu phục chế này,
751
01:13:56,000 --> 01:13:59,600
đó là một số người có chút chê bai,
752
01:13:59,600 --> 01:14:02,200
và nói, "Ta đâu thể biết
người ta trông thế nào".
753
01:14:02,200 --> 01:14:05,960
Ta phải đưa ra nhiều giả định,
và điều đó rất đúng,
754
01:14:05,960 --> 01:14:12,240
nhưng... Tôi nghĩ nó làm bạn cảm thấy
bà ấy là một con người.
755
01:14:17,920 --> 01:14:21,560
Bà ấy làm chúng ta cảm động,
về ý nghĩa của việc là con người.
756
01:14:21,560 --> 01:14:24,320
Ý nghĩa của việc là người Neanderthal.
757
01:14:24,840 --> 01:14:27,160
Không hiểu sao, bạn biết được gì đó về...
758
01:14:27,840 --> 01:14:31,120
không biết nữa,
lịch sử cuộc đời sâu xa của người này.
759
01:14:39,400 --> 01:14:44,120
{\an8}Những người lớn tuổi,
với kiến thức, kinh nghiệm của họ,
760
01:14:45,040 --> 01:14:48,440
{\an8}họ có thể biết những nơi nào là tốt.
761
01:14:51,880 --> 01:14:55,080
Ký ức đó, dù chỉ là ở trong đầu bà ấy,
762
01:14:55,080 --> 01:14:58,080
hay nó là điều gì đó
từng ở trong đầu bà ấy,
763
01:14:58,080 --> 01:15:01,280
mà bà ấy chia sẻ qua
các bài hát và câu chuyện
764
01:15:01,280 --> 01:15:03,840
với các con và các cháu,
765
01:15:03,840 --> 01:15:06,680
sẽ rất quan trọng với quần thể bọn họ.
766
01:15:08,400 --> 01:15:14,280
Theo nhiều cách, đó là sự khởi đầu của
nền văn minh theo nghĩa thực tế hơn nhiều
767
01:15:14,280 --> 01:15:18,200
so với lần đầu tiên ai đó xây
một tòa nhà, hay tương tự như thế.
768
01:15:23,520 --> 01:15:27,520
Bà ấy có thể có vai trò
như một kho kiến thức
769
01:15:27,520 --> 01:15:31,680
và vai trò quan trọng trong việc
truyền lại kiến thức đó cho đời sau.
770
01:15:31,680 --> 01:15:35,600
Và chúng ta ở hiện tại, 75.000 năm sau,
771
01:15:36,920 --> 01:15:39,680
vẫn học hỏi từ bà ấy.
772
01:15:55,440 --> 01:15:59,560
Hang Shanidar đã dạy chúng ta
rất nhiều về người Neanderthal,
773
01:16:00,280 --> 01:16:02,080
và nó vẫn đang tiếp tục dạy.
774
01:16:07,160 --> 01:16:11,800
Nhưng nó khiến chúng ta suy ngẫm
về ý nghĩa của việc làm người.
775
01:16:16,040 --> 01:16:19,320
Những điều như có lòng trắc ẩn với nhau.
776
01:16:22,520 --> 01:16:24,400
Cách đối phó với cái chết.
777
01:16:27,360 --> 01:16:30,280
Và điều chắc chắn sẽ xảy ra
với tất cả chúng ta.
778
01:16:38,800 --> 01:16:41,280
Hiện giờ, ta chỉ có cái nhìn thoáng qua,
779
01:16:41,280 --> 01:16:43,920
nó thật tuyệt vời và phong phú,
780
01:16:43,920 --> 01:16:46,120
nhưng chắc chắn không có toàn cảnh,
781
01:16:46,120 --> 01:16:49,400
và còn nhiều điều hơn nữa cần khám phá
782
01:16:52,320 --> 01:16:56,960
về những gì chúng ta hiểu
về "việc làm người" và "nhân tính".
783
01:18:56,040 --> 01:18:59,680
{\an8}Biên dịch: Lien Nguyen